Stelpboerderij

De stelpboerderij ontstond in de minder rijke delen van Friesland. Deze stelp was namelijk goedkoper dan de oudere kop-hals-rompboerderij, doordat die uit verschillende delen bestaat, terwijl bij de stelp de woon- en werkruimtes zich onder één dak bevinden.[1] De Friese stelpboerderij was gebaseerd op de Noord-Hollandse stolpboerderij.[2] Het verschil tussen de stelp en de stolp is het dak; bij de stolp is deze piramidevormig, bij de stelp niet doordat de ondergrond een rechthoekige vorm heeft. Dat de Friese stelp langer is dan de stolp, kwam voornamelijk doordat de Friezen grotere boerderijen nodig hadden.[3] Na 1880 kwamen de coöperatieve melkfabrieken op. Het was niet meer nodig de melk op de boerderij te verwerken tot kaas of boter. Na 1900 werden er geen boerderijen met melkkelders meer gebouwd. De stelpboerderij kwam in de tweede helft van de 19e eeuw pas echt op, waardoor het uiteindelijk in Friesland het meest voorkomende boerderijtype werd. De stelp werd gezien als een vooruitgang in de boerderijbouw. Soms werd de stelpboerderij voorzien van een ingebouwd dwarshuis.[4]

Bij de stelpboerderij liggen de woongedeelten en de melkkelder direct achter de voorgevel, en boven de melkkelder bevindt zich de opkamer. De opzet van de schuur is vrijwel hetzelfde als bij de kop-hals-rompboerderijen, alleen neemt de koestal meestal niet de gehele zijbeuk in beslag, maar ligt tegen de woonvertrekken achter de voorgevel aan.

Ook later in de twintigste eeuw werden nog stelpen gebouwd, maar toen vaak met dakkapellen voor de zolderkamers.[1]

Een variant is schouderstelpboerderij rond het Bergumermeer, waarbij het woongedeelte iets naar voren wordt geplaatst en op een half ingebouwd dwarshuis lijkt.