Spookstad

Een spookstad of spookdorp is een nederzetting die verlaten is, meestal omdat de economische activiteiten die ondersteund werden teloor zijn gegaan of vanwege natuurlijke of door de mens veroorzaakte rampen, zoals oorlog. Het woord wordt ook wel gebruikt als term om een buurt of wijk aan te duiden waarin de huidige populatie vele malen kleiner is dan voorheen.

Bannack, een goed bewaard gebleven Amerikaanse spookstad.

Craco, beroemde spookstad in Italië.

Sommige spooksteden halen een groot deel van hun inkomsten uit toerisme en zijn volledig afhankelijk van dat toerisme, zoals een aantal steden in Egypte en de Verenigde Staten. Een echte spookstad is volledig verlaten, zoals Bodie en Calico in Californië en het oude Craco in Basilicata (Italië). Craco is beroemd als decor uit talloze films zoals The Passion of the Christ van Mel Gibson en Quantum of Solace van Marc Forster.[1]

Een spookstad kan ook een plaats zijn waar bovengronds weinig tot niets te zien is, zoals geldt voor Babylon. Andere spooksteden leiden een tweede leven, zoals Alexandrië in Egypte. Vaak is in een spookstad interessante kunst of architectuur te vinden, zoals in Vijayanagara in India of Chang'an in China.

Wanneer een stad verlaten wordt, worden de wegen, gebouwen, tuinen en parken niet meer onderhouden waardoor de natuur weer langzaam bezit van de plaats zal nemen. Hoe dit proces precies verloopt en hoe lang het duurt is grotendeels afhankelijk van flora, fauna en klimaat. Een voorbeeld van hoe dit proces verloopt (in een gematigd zeeklimaat als in West-Europa) is het volgende:

• Tuinen en parken verwilderen, op de wegen begint mos te groeien;
• Dieren nemen bezit van gebouwen om ze als schuilplaats te gebruiken. Hierdoor beschadigen ze het interieur;
• De niet langer onderhouden gebouwen worden aangetast door weer en wind. Na enkele (tientallen) jaren is geen enkele ruit meer heel, flats worden door betonrot aangetast. Houten steunbalken rotten weg. Uiteindelijk storten huizen en flatgebouwen in;
• Wegen en ruïnes raken geheel overwoekerd, langzaam beginnen op steeds meer plaatsen tussen de ruïnes bomen te groeien;
• Uiteindelijk wordt de spookstad door bos overwoekerd maar op de plaatsen zullen nog regelmatig sporen van menselijke activiteit te vinden zijn; plastic en roestvrij staal zijn vrijwel niet afbreekbaar.

In de Verenigde Staten ontstonden verschillende spooksteden of ghost towns nadat de toegestroomde menigte na het uitputten van de goudmijnen en het wegebben van de goudkoorts de streek weer verliet. In de Canadese provincie Newfoundland en Labrador zijn sinds 1955 ruim 300 dorpen verlaten in het kader van de hervestigingspolitiek aldaar.

In de 20e eeuw deed zich een nieuw fenomeen voor. Na de nucleaire ramp in Tsjernobyl van 1986 werd een groot gebied in Oekraïne ontruimd na ernstige radioactieve besmetting. Prypjat werd hierdoor een spookstad.

De politieke situatie kan ook leiden tot het ontstaan van spookdorpen of spooksteden, wanneer zij in het niemandsland terechtkomen en door hun bewoners verlaten worden, zoals in de Koreaanse DMZ of op de Cypriotische Groene Lijn.

Plaatsen die moeten verdwijnen voor dagbouw van bruinkool, zoals dorpskernen in de buurt van Eschweiler in Noordrijn-Westfalen, veranderen vaak tijdelijk in een spookstad wanneer alle bewoners verhuisd zijn en de daadwerkelijke sloop nog een tijdje op zich laat wachten. Centralia, Pennsylvania, werd een spookdorp omdat de bewoners de plaats verlieten vanwege een steenkoolbrand onder het dorp.

Daarnaast dreigen in heel wat Oost-Europese en Russische gebieden nieuwe spookdorpen te ontstaan doordat de jeugd er massaal naar de steden trekt op zoek naar werk.

Zie de categorie Ghost towns van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.