Sint-Walburgiskerk (Antwerpen)

De Sint-Walburgiskerk in 1565

De geschiedkundige wortels van de Sint-Walburgiskerk in Antwerpen lopen terug tot de 8ste eeuw. De allereerste kapel, die gebouwd werd binnen de ringwalburg aan de rechter Schelde-oever, ter hoogte van de Zakstraat ongeveer 50m ten noorden van waar tegenwoordig het Steenplein ligt, dateert van 727. Zij werd in 836 door de Noormannen verwoest. Midden 900 laat Keizer Otto I de Grote er op dezelfde plek aan de oevers van de Schelde een burcht bouwen met in het midden een nieuwe kerk opgedragen aan de heilige Walburgis en de kerk krijgt aldus haar definitieve naam. Onder het bestuur van de monniken van Affligem wordt de kerk in 1250 voor een derde keer herbouwd. In 1478 wordt de kerk verheven tot parochie, krijgt een doopvont en het recht tot begraven. Rond 1500 gebeurt een vierde verbouwing onder de hoede van bouwmeester de Waghemakere met een nog grotere kerk als resultaat.

In 1609 benadert het kerkbestuur van de Sint-Walburgiskerk de Antwerpse kunstenaar Peter Paul Rubens en die schildert in 1610 voor de kerk het drieluik De Kruisoprichting. Dit kolossale werk (middenpaneel: 460 x 340 cm, zijpanelen: 460 x 150 cm) wordt deel van het hoofdaltaar. In 1661 schildert een andere Antwerpse schilder, de architectuurschilder Antoon Gunther Gheringh, een binnenzicht van de Sint-Walburgiskerk. Op 13 juli 1734 wordt het houten hoogaltaar afgebroken om plaats te maken voor een nieuw altaar. Kleinere delen van de triptiek van Rubens worden hierbij van de hand gedaan omdat ze niet passen in het nieuwe altaar. Op 31 augustus van datzelfde jaar legt de bisschop de eerste steen van dit nieuwe altaar ontworpen door architect Willem Ignatius Kerrickx. De eerste mis aan het nieuw hoogaltaar geschiedt op 11 juni 1737 en wordt opgedragen door de bisschop in aanwezigheid van het kapittel en van de Magistraat. Op 11 mei 1748 gaat er een viering door voor het honderdjarig bestaan van het Broederschap van Onze-Lieve-Vrouw. In 1794 wordt de triptiek van Rubens door de Franse bezetter uit de kerk weggehaald en naar Parijs overgebracht. Later werd het schilderij terug naar Antwerpen gehaald en er in de kathedraal opgehangen.

Ruïnen van de Sint-Walburgiskerk te Antwerpen

Het gebouw van de Sint-Walburgiskerk zelf wordt in 1798 het slachtoffer van de Franse klooster- en kerkenopruimingswoede. In datzelfde jaar wordt ook het Antwerps bisdom afgeschaft en vele kloosters en kerken worden aangeslagen en openbaar verkocht. De Sint-Walburgiskerk verkommert tot opslagplaats. Het koor, met daar onder een overdekte gang die naar het Steen leidt, blijft nog een tijdje bewaard maar op 12 augustus 1816 wordt de kerk door de Nederlandse regering voor afbraak verkocht en wordt ze in 1817 gesloopt. Bij de brand van de magazijnen De Gans bij het Burchtplein verdwijnen de laatste resten van de Sint-Walburgiskerk. In de tussentijd nam de Sint-Pauluskerk iets verderop de taak van parochiekerk over aangezien die haar functie als kloosterkerk verloren had en ook in betere staat verkeerde dan de Sint-Walburgiskerk. Op het Burchtplein, dat ontstond na de afbraak van de kerk, werd een standbeeld geplaatst van Pieter Paul Rubens. Toen na de rechttrekking van de Scheldekaaien in 1880 ook het plein verdween, verhuisde het beeld naar de Groenplaats. Van het interieur van de oorspronkelijke kerk zijn enkele elementen bewaard gebleven. Zo hangt het schilderij van het hoofdaltaar ("de kruisoprichting" van P.P.Rubens) in de Antwerpse kathedraal en ook de predella is herbruikt voor het hoofdaltaar van de Kathedraal. Een ander altaar verhuisde naar de Heikese kerk in Tilburg waar het thans als hoofdaltaar fungeert.

In 1936 werd door bouwmeester Flor Van Reeth een nieuwe modernistische kerk met dezelfde naam gebouwd aan de Volkstraat op Het Zuid. Deze werd in 1995 een beschermd monument en in 2007 grondig vernieuwd.

• Sint-Paulus-Info. Wetenschappelijk tijdschrift van de Sint-Paulusvrienden. Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Antwerpse Sint-Pauluskerk. 72 nummers (1982 tot 2009).
• Raymond Sirjacobs. Antwerpen Sint-Pauluskerk en Schatkamer. Vijftig hoogtepunten (2008).
• Raymond Sirjacobs. Sint-Pauluskerk Antwerpen. Historische Gids (tweede volledig herwerkte druk 2001).

• 360°-panorama van de Sint-Walburgiskerk

Zie de categorie Old Sint-Walburgiskerk (Antwerpen) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.