René ten Bos

René ten Bos is geboren in 1959 in Hengelo. Zijn vader was textielarbeider en poelier en zijn moeder magazijnmedewerker. Na zijn studie filosofie in Nijmegen wilde Ten Bos Amerikaanse literatuur vertalen, maar dit lukte niet. Toen hij zich bij het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen meldde voor een uitkering bood men hem een managementopleiding aan. Zo kwam Ten Bos in de wereld van de manager terecht, volgens hem ook best gewone mensen.[1] Hij werkte als docent Engels en organisatiedeskundige. Hij was redactielid van het tijdschrift Filosofie in Bedrijf en van 1999 tot 2003 schreef hij voor M&O, een wetenschappelijk managementtijdschrift. Ten Bos geeft lezingen en cursussen aan organisaties en bedrijven zoals Corus, Rabobank, het Ministerie van Justitie, ziekenhuizen, scholen en politieorganisaties.[2] Hij is kerndocent in de leergang Filosofie in Organisaties bij de AOG School of Management. In 2002 werd hij hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ten Bos heeft twee (volwassen) kinderen en is supporter van FC Twente.[3]

In april 2017 is hij Marli Huijer opgevolgd als Denker des Vaderlands voor een periode van twee jaar.[4] "Wat ik in elk geval wil doen, is reflecteren op transparantie. Dat thema is de rode draad in alles wat ik doe en schrijf." Hij ziet zijn benoeming als een beloning voor zijn werk als wetenschapsfilosoof en neemt zich voor om academische inzichten te vertalen voor een breed publiek. Hierbij wil hij zich vooral richten op de jongeren, want onder zijn studenten bespeurt hij een angst voor onleefbare toekomst door de vernietiging van de aarde.[5] Als Denker des Vaderlands neemt hij zich voor de morele hakbijl zo min mogelijk te hanteren. "Bij mij borrelen oordelen vaak bijna uit een onderbuikachtige verontwaardiging op. Maar ik heb allang geleerd dat wanneer ik me een klein beetje verdiep in zo’n walgelijk onderwerp, waarover ik zo’n uitgesproken oordeel heb, de zaak onmiddellijk veel lastiger wordt."Hij is niet van plan als huisfilosoof van Nederland opeens overal iets van te vinden. "Je hebt de plicht om je mening af en toe voor je te houden."

Ten Bos neemt zich voor om geen Bekende Nederlander te worden. Hij blijft zijn kleren bij dezelfde herenmodezaak kopen en verder weet hij dat journalisten in je privéleven zullen duiken. Dan kan er onwelgevallig nieuws boven komen dat je naasten zou kunnen raken. Daar ben ik niet zo bang voor, zo heel veel schandalen kleven niet aan mij. Het tweede is dat je je eigen foto zo vaak gaat zien dat je de neiging krijgt jezelf als object te gaan zien.[5] Hij realiseert zich dat zijn uitspraken politiek geladen kunnen zijn, maar zo zegt hij, wat wetenschappers (be)denken, zo is mijn ervaring, landt niet altijd bij politiek en publiek.

René Ten Bos over zijn denken bij The School of Life

Ten Bos schrijft over organisatie- en managementkunde, waarbij hij vanuit een filosofisch standpunt kritiek levert op de doelgerichtheid en rationaliteit van de bedrijfsethiek.[6] Hij ziet het niet als de taak van de filosoof om overal een mening over te formuleren. Volgens hem is het van oudsher de taak van de filosoof om met paradoxen om te gaan. Para betekent ‘tegen’, en doxa is ‘mening’. Het gaat er dus niet om een mening te hebben, maar om ertegenin te denken, of te laten zien dat een mening te makkelijk is, omdat er verschillende problematische kanten aan iedere mening zitten. Hij zoekt geen pasklare antwoorden of een ondubbelzinnige definitie – alles wat complexiteit reduceert is verdacht.[7]

"Filosofie moet woorden geven als er geen woorden meer zijn", zo beschrijft ten Bos zijn vakgebied.[8] Hij zoekt ook naar andere woorden voor bestaande problemen. Zo verwijst hij naar René Descartes voor de vraag wat je moet doen wanneer je verdwaald bent in een donker bos. Descartes zou in een rechte lijn lopen tot hij de rand bereikt, maar Ten Bos denkt dat wie gedesoriënteerd is en krampachtig een rechte lijn wil volgen na een tijdje in cirkels zal lopen. Het eerste wat je moet doen als je verdwaald bent, stelt Ten Bos, is stilstaan en onder een boom gaan zitten. Leer de omgeving kennen. Gebruik je zintuigen, niet enkel je hersenen. Ten Bos biedt geen routebeschrijving. Het enige wat hij kan doen is verslag uitbrengen van zijn eigen tastende zoektocht: "We moeten iedereen die de neiging heeft ons een richting te wijzen ten diepste wantrouwen."[9]

Ten Bos oogst overigens niet alleen maar applaus. Volgens Jaap Tielbeke springt hij in Dwalen in het antropoceen "van persoonlijke anekdotes naar poëzie, naar biologie, naar cinema en leunt sterk op de ideeën van filosofen die nog nooit over het antropoceen hebben gerept, om zo ‘gedachten uit hun werk te halen die ze zelf niet helemaal of helemaal niet hebben gedacht’. Ten Bos denkt niet in rechte lijnen, maar in kronkelende paadjes. Hij gaat associatief te werk en lijkt zichzelf soms opzettelijk te verliezen in meanderende overpeinzingen. De lezer laat hij daarbij gedesoriënteerd achter."[9]

Zie de categorie René ten Bos van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.