Regressie- en reïncarnatietherapie

Wereldwijd gezien wordt regressie- en reïncarnatietherapie soms op andere manieren toegepast dan in Nederland. De verschillen kunnen onder andere liggen in het gebruik van trance of hypnose en in het verloop van de therapie. Ook kunnen sommige buitenlandse therapeuten bewust gebruikmaken van suggestie[9] of meditatietechnieken. Daarnaast bestaan er ook meer exotische technieken: Chinese numerologen maken onder meer gebruik van taoïstische en boeddhistische principes. Ook zijn er alternatieve genezers die gebruikmaken van religieuze uitgangspunten als Siddhi en de Drievoudige Kennis.

In de moderne regressie- en reïncarnatietherapie, zoals die in Nederland wordt toegepast, wordt niet gewerkt met hypnose maar met trance. Ook verwerpen de meeste Nederlandse therapeuten het gebruik van suggestie, meditatie en religieuze technieken[8].

De trance waarvan de meeste Nederlandse therapeuten tegenwoordig gebruikmaken verschilt qua diepte en intensiteit van de hypnose die in de ontstaansgeschiedenis van de therapie wel werd toegepast. Vroeger werden soms vormen van hypnotische inductie toegepast waarbij de cliënt geen volledig bewuste controle meer had over wat er gebeurde, terwijl bij de trance die nu bij regressie- of reïncarnatietherapie wordt gebruikt de cliënt bewust aanwezig is en blijft en ook vanuit dit bewustzijn reageert op de vragen van de therapeut.[10][11]

De therapie verloopt meestal als volgt[10][11]: Na een intakegesprek om een indruk te krijgen van de (huidige) problemen van de cliënt die de hulpvraag hebben opgeroepen, volgt een aantal sessies, waarbij door gerichte concentratie op het probleem wordt teruggegaan naar (onverwerkte) ervaringen. Deze concentratie gaat over in een trance waarbij de cliënt zich volledig concentreert op zijn/haar innerlijke gevoelens en vroegere ervaringen en tegelijkertijd bewust aanwezig blijft. In trance kunnen dan onverwerkte ervaringen worden herbeleefd en verwerkt[1].

De ervaringen waar in de regressie- en reïncarnatietherapie mee wordt gewerkt kunnen komen uit dit leven, de prenatale tijd en geboorte, en volgens de therapeuten in kwestie ook uit vorige levens. (Voor de therapie behoeft men niet in vorige levens te geloven.)
Als een cliënt vroegere ervaringen uit zijn huidige leven herbeleefd, wordt gesproken van regressie; als vanuit dit leven niet te duiden levenservaringen boven komen, spreken reïncarnatietherapeuten van een reïncarnatietrance.

De kritiek op regressie- en reïncarnatietherapie richt zich in het bijzonder op de variant die het bestaan van herinneringen uit een vorig leven veronderstelt. Hierbij draait het om de wetenschappelijke onmogelijkheid, c.q. verregaande onwaarschijnlijkheid, van reïncarnatie en de bijbehorende overdracht van herinneringen via een onbekend medium.[12][13]

Alle varianten van regressietherapie, of er nu met hypnose of een trance wordt gewerkt, worden bekritiseerd omdat niet uit te sluiten is dat de patiënt eerder een soort geleide fantasie ondergaat dan een authentieke herinnering en de herinnering een gevolg is van herinneringsvervalsing.[12] De therapeut zou weliswaar geen actieve invloed op het proces van herinneringen mogen hebben, maar het is onduidelijk of subtiele beïnvloeding niet toch een rol speelt[8]. Dergelijke beïnvloeding is bekend uit o.a. politieverhoren en rechtbankgetuigenissen, waarbij de persoon in kwestie vol bij bewustzijn is. Afgezien daarvan is, wetenschappelijk gezien, het proces van herinneren niet hetzelfde als het afspelen van een oude filmopname, maar een actief reconstructieproces waarbij ook in het dagelijks leven vele fouten optreden.[14] [15]

Vergeten herinneringen spelen ook een rol in de controversiële "repressed memories", onderdrukte traumatische herinneringen die in therapie "ontdekt" worden en o.a. in Amerika geleid hebben tot onverwachte veroordelingen wegens seksueel misbruik van kinderen.[16] De "False memory syndrom foundation" is een stichting die het standpunt aanhangt dat geen waarde mag worden gehecht aan dergelijke herinneringen die (veelal onder hypnose) in therapiesessies bovenkomen.[17]

In het geval dat de herinnering door patiënt en therapeut niet letterlijk genomen wordt, maar als metafoor gezien wordt, gelijkt het proces eerder de psychoanalytische droomduiding. Voor kritiek daarop, zie bij psychoanalyse.

In de internationale onderzoeken wordt veelal geen onderscheid gemaakt tussen het werken met of zonder hypnose. De Nederlandse regressietherapiescholen hechten wel aan dit onderscheid en onderwijzen de variant die met een lichte trance werkt (zie boven). In hoeverre het proces van herinneren hierbij werkelijk verschilt, is niet wetenschappelijk onderzocht. Wel zijn bij wetenschappelijke proeven aanwijzingen gevonden voor een samenhang tussen hypnotiseerbaarheid, vatbaarheid voor suggestie en de neiging herinneringen ten onrechte als 'eigen' te labelen. Dat wil zeggen dat bepaalde personen snel menen iets zelf meegemaakt te hebben en de juiste context van de herinnering vergeten, ook als geen hypnose in het spel is.[18] [19]

Ook wordt het principe van catharsis zeer ter discussie gesteld. Volgens sommige onderzoekers zou catharsis niet werken of soms zelfs een averechts effect hebben.[20]