Querulantenwaan

Een querulant wordt in meer gewone termen vaak een 'ruziezoeker' genoemd. De lijder aan de waan voelt zich onheus bejegend, bijvoorbeeld door een bedrijf of overheidsorgaan, en zal via hogere instanties zijn of haar gelijk proberen te halen. Hij of zij is er vast van overtuigd dat dit door lang genoeg volhouden wel zal lukken, ook al merkt de omgeving dat de pogingen geen of averechts effect hebben.

Behalve de gewone wettelijke wegen zal de querulant telkens weer gesprekken willen, bijvoorbeeld met medewerkers van de instantie die verantwoordelijk zou zijn voor het onrecht. Ook worden vaak talloze brieven geschreven, zowel aan de instantie als aan hogere instanties als de rechtbank, het gerechtshof, de Hoge Raad, ministers en zelfs aan het staatshoofd. Ook komt het voor dat querulanten op internetfora of eigen websites de personen of instanties door wie ze menen te zijn benadeeld, zwart proberen te maken.

Vaak voorkomende doelwitten zijn overheidsinstellingen en andere instanties, waarvan de querulant macht ervaart of vermoedt. Een voorbeeld is de belastingdienst. Ook individuele dienstverleners zoals rechters, winkeliers, docenten, artsen of advocaten kunnen met querulerende cliënten te maken krijgen.

Soms worden personen met terechte vragen of klachten door de overheid en/of andere organisaties of personen weggezet als querulant. Dit was bijvoorbeeld jarenlang het geval bij Willem Oltmans die uiteindelijk na openbaarmaking van diverse overheidsstukken inderdaad structureel gehinderd bleek te zijn in zijn werk als journalist nadat hij tegen de zin van de Nederlandse overheid in 1956 Soekarno interviewde. Na diverse rechtszaken en arbitrage ontving hij daarvoor uiteindelijk een schadevergoeding van 8 miljoen gulden belastingvrij van de Staat. Op een gelijksoortige manier wordt ook de term "malcontenten" wel misbruikt. Ook slachtoffers van medische fouten die strijden voor erkenning, excuses of schadevergoeding worden soms bestempeld als querulant.

De Duitse psychiater Heinz Dietrich[1] typeert de querulant als een man uit de gegoede middenklasse wiens kinderen in de puberteit zijn en die beschikt over meer dan gemiddelde juridische kennis en schrijfvaardigheid. De querulant is volgens hem een proceszuchtige, om dezelfde reden waarom een alcoholist een drankzuchtige is.

Volgens Dietrich zouden rechters en anderen duidelijker moeten motiveren waarom zij de stelling van de querulant verwerpen, waarom zij hem ongelijk geven. Rechters moeten volgens hem in hun vonnissen naar absolute sereniteit streven. Zij dienen neutrale, niet kwetsende taal te gebruiken. Het vonnis zou gemotiveerd moeten zijn in een taal die ook voor leken begrijpelijk is. De omgang met querulanten heeft volgens Dietrich baat bij de regel 'suaviter in modo, fortiter in re' (zacht wat de aanpak betreft, doortastend wat de grond van de zaak betreft).

De psychiater stelt dat de rechter die met de geschriften van een querulant in aanraking komt, zich meer zou moeten realiseren dat het meestal gaat om ongelukkige, gefrustreerde, sociaal achtergestelde of zieke mensen. Hij zou niet moeten blindstaren op de vorm van een querulantengeschrift, maar zal des te meer aandacht dienen te hebben voor de grond van de zaak.