Portret van Willem van Heythuijsen

Willem van Heythuijsen (circa 1590-1650) werd geboren in Weert, maar verhuisde al op jeugdige leeftijd naar Haarlem om zijn geluk te beproeven in de textielhandel. Samen met zijn zuster Geertruyd betrok hij een huis aan de Oude Gracht. Als koopman bleek hij al snel succesvol en hij werd een vermogend man, zoals veel Hollandse handelaren in die tijd hun fortuin maakten. Hij bezat een zomerhuis aan het Spaarne, tegenover de Haarlemmerhout en was bevriend met veel toonaangevende zeventiende-eeuwse handelaren, zoals de Amsterdammer Zacharias Hooftman. Frans Hals, een van de meest gerenommeerde portretschilders van zijn tijd, schilderde zijn portret rond 1625 en later nogmaals rond 1634. Aan het einde van zijn leven bepaalde hij dat van zijn vermogen twee hofjes zouden worden gebouwd ten behoeve van de armenzorg, een te Haarlem (het Hofje van Willem Heythuijsen) en een in zijn geboorteplaats Weert. Het hofje in Haarlem bestaat nog steeds.

Portret van Willem van Heythuijsen toont een rijke koopman die zich presenteert als een aristocraat, bijna arrogant, met een loden voet en de hand op het gevest van zijn zwaard, exemplarisch voor de sterke emancipatie, de trots en het zelfbewustzijn van de Hollandse burgerstand in die tijd. De rozen, de bladeren op de grond en de geliefden op de verre achtergrond kunnen gezien worden als tekenen van sterfelijkheid, maar tevens doen ze denken aan de inspanningen die nodig zijn geweest welstand en bezit te vergaren. De Salzburgse kunsthistoricus Hermann Bauer duidt de deur waarvoor een gordijn hangt als "de doorgang van de naar de tempel van Mars, die in Rome gesloten bleef in tijden van vrede": het symboliseert dat ook de koopman verantwoordelijkheden heeft in tijden van oorlog en vrede.

Hals' portret van Willem van Heythuijsen uit 1634.

Het schilderij zit met dit alles vol van verborgen boodschappen, zoals dat in veel Hollandse portretten uit die tijd en ook in andere werken van Hals het geval was. Ze vertellen iets over de afgebeelde figuur, in dit geval van een vertegenwoordiger van de "nouveau riche". De diverse mooie attributen wijzen echter op ijdelheid en zijn van een voorbijgaande charme, waarmee Hals compositorisch een zeker tegenwicht zoekt voor de grote calvinistische waardigheid van de geportretteerde. Daardoor wint het portret aan individualiteit.

Portret van Willem van Heythuijsen is een van de twee portretten "ten voeten uit" van de hand van Hals die bewaard zijn gebleven. Qua stijl zien we Vlaamse elementen en de invloed van het vroege werk van Peter Paul Rubens, met name in verfijnde uitwerking van de stoffering. De penseelstreken waarmee Hals de lichtreflecties produceerde, zijn daarentegen los en ogenschijnlijk spontaan, zoals dat ook veel van zijn ander werk typeert.

• Hermann Bauer, Andreas Prater: Barok. Taschen, Keulen, 2009, blz. 76-77. ISBN 978-3-8365-1901-4

• (de) Het schilderij op de website van de Alte Pinakothek
• Informatie over Willem van Heythuijsen
• Het schilderij op Kennisdoel.com^{[dode link]}
• Het schilderij op de website van de RKD