Pianoconcert nr. 5 (Beethoven)

Toen Beethoven 38 jaar oud was wilde hij -eind 1808- Wenen definitief vaarwel zeggen, wegens financiële zorgen. Omdat er bij zijn geldschieters voldoende vertrouwen was, mede op grond van succesvolle uitvoeringen eerder, bleef Beethoven toch in Wenen en begon aan de schetsen van zijn 5e pianoconcert. Dankzij onderhandelingen met een groep Weense aristocraten behield Beethoven een regelmatige inkomstenbron van 4000 florijnen per jaar.

Voorjaar (rond april) 1809 was Beethoven klaar met het componeren van het concert. Het is het laatste pianoconcert dat Beethoven schreef. Beethoven was rond die tijd al zo doof dat hij zelf niet meer in publiek speelde. Het werk werd opgedragen aan Aartshertog Rudolf van Oostenrijk, een der geldschieters, die ook zorgde dat Beethoven latere strijktrio's kon schrijven.

Pas op 28 november 1811 werd het 5e pianoconcert voor het eerst uitgevoerd. Niet in Wenen, maar in het Gewandhaus in Leipzig door ene Friedrich Schneider, die blijkbaar niet onverdienstelijk speelde maar verder nu niet meer bekend is. Een recensent schreef daarbij dat het publiek “zich nauwelijks tevreden stelde met de gangbare blijken van appreciatie en genoegen.”

De aan Napoleon opgedragen titel 'Keizersconcert' komt niet van Beethoven zelf, maar vermoedelijk van Beethovens vriend en uitgever J.B. Cramer. Of Beethoven die titel zelf accordeerde is niet waarschijnlijk, gezien de anti-Napoleontische houding die Beethoven gestaag ontwikkelde in die tijd. Toch behield het concert de bijnaam, die de imposante en grootse opzet van het werk reflecteert.

Het 5e pianoconcert is het meest gespeelde en opgenomen concert van Beethoven, en tevens het langste, met een eerste deel dat ruim 20 minuten in beslag neemt.

Het vijfde pianoconcert begint vernieuwend voor de tijd waarin het werd geschreven, waarbij de piano vrijwel onmiddellijk meedoet. Tovey, een bekend analyticus van Beethovens muziek, noemde dit een "rapsodische uitbarsting”. Na deze eerste uitbarsting duurt het 4 minuten waarin de piano zwijgt, en in deze tijd ontwikkelen zich in het orkest de belangrijkste thematische ideeën voor het verdere verloop. Het eerste deel volgt in grote lijnen de sonatevorm maar is wel zeer uitgebreid qua vorm. De pianopartij is virtuoos, en de muziek klinkt uitgelaten en voornaam, waarbij grote contrasten tussen luide en dromerige intiemere passages optreden.

Het Adagio un poco mosso (tweede deel) stoelt op een langzame gedempte orkestinleiding die gevolgd wordt door een meditatieve pianopassage. Het is tussen de meer bruisende hoekdelen een oase van rust en contemplatie. Aan het eind van dit Adagio moduleert Beethoven van B naar Bes en leidt hij de Finale in, dat gekenschetst wordt door jachtmotieven.

De Finale is een Rondo met vrolijk en dansend karakter, waarbij de thematiek zich nogal onstuimig ontwikkelt richting een positief einde.

• Integrale partituur van het pianoconcerto op imslp.org