Pelycosauria

De orde Pelycosauria werd in 1878 bedacht door de Amerikaanse paleontoloog Edward Drinker Cope. De naam is afgeleid van het Oudgrieks πέλυξ, pelyx, dat naast "bijl" ook "kom" kan betekenen en een verwijzing is naar een komvormige uitholling in het zitbeen. In de orde plaatste hij de Clepsydropidae, de familie waarin hij Dimetrodon geplaatst had. Verder plaatste hij Embolophorus in de Pelycosauria. De Pelycosauria zouden volgens hem weer behoren tot de Rhynchocephalia. Deze hele indeling is grotendeels verouderd en toont hoe Cope worstelde zich een beeld te vormen over de aard van zulke dieren die voorlopers waren van de zoogdieren maar een zekere uiterlijke gelijkenis toonden met moderne koudbloedige reptielen.

Het traditionele begrip Pelycosauria vertegenwoordigde geen afstammingsgroep maar was eigenlijk een "ontwikkelingsgraad". Dieren werden ertoe gerekend als ze voorlopers van de zoogdieren waren maar in hun gespreide ledematen niet zozeer op een modern zoogdier leken doch meer op een hagedis. In de meeste opzichten hadden ze echter weinig van hagedissen weg. Ze hadden een veel zwaardere kop met krachtige kaken waarin meestal slagtanden. Vermoedelijk had hun huid geen schubben maar was leerachtig. Sommige dieren met zo'n bouw hadden nog een ander opvallend kenmerk: een rugzeil gevormd door de doornuitsteeksels op elke wervel. Dieren met een zeil zouden iconisch worden voor de groep. De enige basale synapside die het grote publiek kent, is Dimetrodon. De meeste hadden echter helemaal geen zeil. Verder waren deze vormen nogal variabel: ze waren immers niet speciaal verwant. Er waren vleeseters, viseters en planteneters onder. De grootste dieren bereikten een lengte van ruim zes meter.

Soorten die tot de "Pelycosauria" werden gerekend, verschenen tijdens het Laat-Carboon als de vroegste "zoogdierreptielen". Er ontwikkelden zich meerdere groepen die de dominante diersoorten van het Vroeg-Perm waren. Dit waren wél natuurlijke groepen en hun namen worden nog steeds in de wetenschap gebruikt. Op het eind van het vroege Perm splitsten zich binnen de Sphenacodontia de Therapsida af. Traditioneel werden de Sphenacodontidae wel tot de "Pelycosauria" gerekend maar de Therapsida niet, hoewel ze zustergroepen waren en de sphenacodontiden dus nauwer aan de therapsiden verwant waren dan aan andere "Pelycosauria". Het is dit gegeven dat de "Pelycosauria" parafyletisch maakt en het illustreert de logische incoherentie die de moderne wetenschap zulke groepen doet afwijzen. Dat men hier een grens trok, was echter niet geheel willekeurig: bij het begin van het Late Perm veranderde de fauna plotseling en veel oude groepen stierven uit. Tot in het Laat-Perm kwamen er desalniettemin "Pelycosauria" voor die naast hun verwanten de Therapsida leefden. Voorbeelden van deze late "Pelycosauria" zijn de varanopiden Elliotsmithia en Heleosaurus en de caseasauriërs Angelosaurus en Caseopsis. Het is niet helemaal duidelijk hoe lang de oude groepen het nog uithielden. Bij de massa-extinctie op de overgang naar het Trias verdwenen de "Pelycosauria" in ieder geval volledig en bleven van de Synapsida alleen de Therapsida over.

De volgende opsomming geeft een traditionele indeling met rangen.

• Amniota
  • Onderklasse Synapsida
    • Orde Pelycosauria
      • Onderorde Caseasauria
        • Familie Caseidae
        • Familie Eothyrididae
      • Onderorde Eupelycosauria
        • Familie Varanopidae
        • Familie Ophiacodontidae
        • Familie Lupeosauridae
        • Familie Edaphosauridae
      • (Geen rang) Sphenacodontia
        • Familie Haptodontidae
        • Familie Sphenacodontidae
        • Familie Tetraceratopsidae

• Cope, E.D. 1878. "A new fauna". American Naturalist 12: 327-328
• E.D. Cope. 1878. "Descriptions of extinct Batrachia and Reptilia from the Permian formations of Texas". Proceedings of the American Philosophical Society 17: 505-530