Padafhankelijkheid

In de economie wordt van oudsher gestreefd naar het bereiken van bepaalde punten van evenwicht, bijvoorbeeld door middel van alternatieve kosten. Onder economisch evenwicht wordt in het algemeen "een optimale verdeling van de beschikbare hulpbronnen onder de gegeven omstandigheden" verstaan. In de neoklassieke theorie gebeurt dit dankzij de wet van vraag en aanbod; wanneer van het pad dat naar het evenwichtspunt toe leidt wordt afgeweken, zorgt de negatieve terugkoppelingsfactor er automatisch voor dat deze afwijking weer wordt hersteld. Dit levert te allen tijde een bruikbaar en efficiënt economisch model op, waarbij factoren zoals het opportunisme-effect en het netwerkeffect een belangrijke rol spelen.

De hypothese van het effect van negatieve terugkoppeling werd in de jaren 80 van de 20e eeuw in twijfel getrokken. In plaats daarvan werd steeds meer waarde gehecht aan het tegenovergestelde, het "effect van positieve terugkoppeling". Doordat het positieve effect van een bepaalde stap zichzelf versterkt, wordt iedere nieuwe stap in dezelfde richting beloond met nieuwe voordelen. Niet zelden komt het ook voor dat het belang van kwaliteit van het geleverde product ondergeschikt wordt gemaakt aan het effect van zelfversterking.

De econoom Douglass North heeft voor een grote doorbraak van deze theorie gezorgd. Zijn uitgangspunt was dat economische groei zowel sterk landgebonden als padafhankelijk is, met name vanwege de institutionele infrastructuur van een bepaald land, die sterk bepalend voor de economische motivatie. Deze infrastructuur is op haar beurt padafhankelijk. North zag het zelfversterkende effect terug bij instituties.[3] Het betreft hier formele instituties als wetten, maar ook informele als gewoonten. Naast schaalvoordelen zag North de imperfecte markt een bijdrage leveren aan padafhankelijkheid. Waar bij een perfecte markt de transactiekosten volgens de stelling van Coase nul zijn, is dit niet het geval in de imperfecte markt. Hoge transactiekosten zouden daarbij samenwerking kunnen verminderen, wat de economische groei niet ten goede komt. Door middel van instituties kan dit voorkomen worden, maar of dit succesvol is, is padafhankelijk. North ziet de Verordening van het Noordwesten als voorbeeld van een succesvolle landpolitiek, terwijl in Latijns-Amerika juist gekozen werd voor instituties die de economische groei later bleken te belemmeren.

Instituties creëren een bepaald soort kader waar op zijn beurt het politieke handelen en bijgevolg het politieke klimaat van afhangt. Met name in een democratie kan politieke stabiliteit daarom niet bereikt worden via één persoon. Wetten en instituties stellen in plaats daarvan een politicus in staat een politiek te scheppen die zijn ambtstermijn overschrijdt.

Bij het collectieve handelen op politiek niveau bestaat er in de regel slechts één winnaar, nl. de wet. Alle vormen van politiek gedrag worden geacht hierop te zijn afgestemd, wat een vorm is van padafhankelijkheid. Deze padafhankelijkheid zorgt op haar beurt voor wat veelal door het gewone volk als starheid van de gevestigde politieke partijen wordt ervaren.

Wetten en instituties kunnen ook door zittende politici in een bepaalde richting worden gemanipuleerd die voor henzelf het voordeligst is. Dit gebeurt met name in een dictatuur. Paradoxaal genoeg worden juist hierdoor de verschillen in machtsverhouding minder scherp, doordat de belangen van andere partijen ten opzichte van die van de dictatoriale regering niet meer op de voorgrond treden.

De complexiteit van materie en maatschappij maakt het voor het individu moeilijk een duidelijk afgebakende visie te ontwikkelen. Het zelfversterkende effect bestaat in dit verband hierin dat politieke beslissingen over het algemeen worden genomen in overleg met gelijkgezinden. De individuele visie wordt hierdoor niet gecorrigeerd; in plaats daarvan worden in de eerder gekozen richting nieuwe stappen gezet.