Overlaat

In de late middeleeuwen zijn de meeste grote rivieren in Nederland bedijkt. In het relatief smalle stroomgebied tussen de dijken werd daarna veel sediment in de vorm van zand en klei afgezet waardoor de rivierbedding ten opzichte van het omringende gebied steeds hoger kwam te liggen. Een zwakke plek in een dijk, die bijvoorbeeld werd veroorzaakt door kwelwater, leidde bij hoge waterstanden gemakkelijk tot een dijkdoorbraak waarbij grote hoeveelheden rivierwater afstroomde naar het naast gelegen lagere cultuurland. Ook vormden zich in de winter tussen de dijken regelmatig ijsdammen die de rivier grotendeels afsloten. Bovenstrooms kwam het dan tot dijkdoorbraken op onvoorziene plaatsen.

Omdat doorbraken niet goed waren te voorkomen verlaagde men de dijk op een bepaalde gunstig gelegen plaats. Hierdoor was tevoren duidelijk waar bij hoge waterstanden het water zich een weg zou banen. Ook kon zo worden bereikt dat een watervloed achter een stad langs ging in plaats van dat het bewoonde gebied onder water kwam te staan.

De meeste overlaten werden aangelegd in het oosten van Nederland, daar was het gevaar van opstuwing van water uit het stroomgebied van de rivieren het grootst. Bij Deventer was er een overlaat in de Snippelingsdijk waardoor het IJsselwater ten oosten van de stad richting Zwolle werd afgeleid. In het gebied Gelderse Poort zijn verschillende voormalige overlaten aanwezig.

In de jaren 1960 is een nieuwe grote overlaat aan de Rijn aangelegd die een waterstroom parallel aan het Pannerdensch Kanaal mogelijk maakt zodat bij hoogwater meer Rijnwater naar de IJssel kan stromen. In de 21e eeuw worden overlaten naar retentiegebieden nog steeds toegepast om de stand van regenrivieren in bijzondere situaties te kunnen beïnvloeden.

Een overlaat in een stuwdam dient om de waterstand in een stuwmeer te beheersen door een teveel aan water te lozen. Een stuw die het verval in een waterloop beperkt houdt wordt ook een overlaat genoemd.