Slot Colditz

Schloss Colditz in april 1945

Groep Franse krijgsgevangenen voor de poort van het kasteel

Een Oflag is een Duits krijgsgevangenkamp voor geallieerde officieren. Op 31 oktober 1938 had de Wehrmacht het kasteel in beslag genomen waarna het gebruikt werd als een extra streng beveiligd krijgsgevangenkamp. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten er officieren die een risico vormden voor de veiligheid, bekendstonden vanwege hun ontsnappingsdrang of die als bijzonder gevaarlijk werden gezien. Tussen 1940 en 1945 werden er Poolse, Franse, Belgische, Engelse, Joegoslavische en Nederlandse krijgsgevangenen vastgehouden. Aangezien het kasteel op een rots is gebouwd die boven de rivier de Mulde ligt, dachten de Duitsers dat dit een ideale plek zou zijn voor een streng beveiligde gevangenis.

De grote buitenplaats, toen ook wel bekend als Kommandantur, had maar twee uitgangen en gaf ruimte aan een groot Duits garnizoen. De gevangenen woonden op een aangrenzende binnenplaats in een 27 meter hoog gebouw. Buiten werden de verhoogde plateaus, die om de gevangenis heen zaten, continu streng bewaakt door gewapende soldaten en prikkeldraad. Hoewel het kasteel in de omgeving bekendstond als "Kasteel Colditz" werd het door de Duitsers "Oflag IV C" genoemd en stond het onder bestuur van de Duitse landmacht.

Toen de Nederlandse officieren op 24 juli 1941 in Colditz aankwamen, waren er reeds ongeveer 150 Franse, 60 Poolse, 35 Britse en 10 Belgische gevangenen. Op 9 januari 1942 werd een groep van 30 Fransen overgeplaatst naar Oflag IV-D Elsterhorst. Op 19 mei 1942 werd een grote groep Polen naar een ander kamp overgeplaatst (40 van hen bleven in Colditz). In februari 1943 werd co-kampcommandant Edgar Glasche vervangen door Gerhard Prawitt. In mei 1943 werd besloten dat Colditz alleen nog maar gebruikt zou worden voor Britse en Amerikaanse gevangen, de andere gevangenen werden in juni overgeplaatst, de Nederlanders gingen naar Stanislau, de Belgen en Fransen naar Oflag X-C Lübeck.

De Nederlandse gevangenen, Larive, Steinmetz, Giebel, Drijber en Luteyn waren toen al ontsnapt, maart 1942

Toen de Duitsers wilden dat de Nederlandse officieren de erewoordverklaring zouden tekenen, werd dat door 69 van de ruim 2000 officieren geweigerd. Het waren 6 generaals, 8 marineofficieren, 3 landmachtofficieren, 39 van het KNIL, 12 cadetten en een stoker van de marine. Generaals Winkelman en de broers Van Voorst tot Voorst kwamen in Oflag IV B Königstein terecht, generaals Van der Bent, Best en Van Lawick in september 1940 ook. De overige 61 gevangenen (Larive en Steinmetz waren al ontsnapt) werden naar Oflag VI in Soest (Duitsland) gestuurd. Toen dat in november 1940 een kamp voor Franse officieren werd, werden de gevangenen naar Oflag VIII C Juliusburg overgeplaatst en op 22 juli 1941, na de ontsnapping van Frans van der Veen en John Trebels, naar Colditz.

De enige bekende foto van het Colditz Cock-zweefvliegtuig genomen in april 1945

Hoewel het werd gezien als een streng bewaakt kamp, had het kamp het record van 31 succesvolle ontsnappingspogingen. Dit kan komen door de aard van de gevangenen die hierheen werden gezonden: de meeste waren namelijk al eerder ontsnapt uit een ander krijgsgevangenenkamp. Zo kwam er ook een groep Nederlandse officieren in Oflag IV C onder leiding van majoor KNIL Eduard Engles, nadat uit een vorig kamp kapitein John Trebels en luitenant Frans van der Veen succesvol waren ontsnapt. Kapitein KNIL Machiel van den Heuvel ontpopte zich al snel als de ontsnappingsofficier die vele ontsnappingspogingen coördineerde zonder zelf te willen ontsnappen.

In totaal werden ongeveer 300 vluchtpogingen ondernomen, waarvan er dus ongeveer 270 mislukten. Van de 31 succesvolle ontsnappingen staan er zes op naam van Nederlanders, 25 andere behoren tot de groep die op 24 maart 1944 ontsnapten.

Zes Nederlanders

Met behulp van Van den Heuvel zijn uiteindelijk 6 officieren succesvol ontsnapt. De eersten waren in 1941 luitenant ter zee Hans Larive en Francis Steinmetz. Later volgden Damiaen van Doorninck, majoor Coen Giebel, luitenant Tony Luteijn en Oscar Drijber. Allen zijn naar Engeland gegaan. De Nederlanders werkten hierbij vaak samen met de Engelsen onder leiding van hun ontsnappingsofficer kapitein Patrick Reid, die graag samenwerkte met de Nederlanders, onder meer omdat die vaak goed Duits spraken.

WC-ontsnapping

Het was hen opgevallen dat hun verblijf grensde aan een van de verblijven van de Duitse Kommandantur en dat er aan de andere kant daarvan een wc was. Door bij de wc naar buiten te klimmen, kwam men in het park en zou men kunnen ontsnappen. Op de deur van de wc werd een bordje met "Kein Eingang" (i.p.v. Kein Eintritt) gehangen, een verkeerde tekst, waardoor de Duitsers meteen doorhadden dat iets niet klopte. Toen de vijf groepjes op 31 juli 1941 twee aan twee via de wc ontsnapten, werden ze in het park door de Duitsers opgewacht. Het betrof Peter Allan, Teddy Barton, Alan Cheetham, Elliot, Flynn, Hyde-Thompson, Middleton, de Poolse cadet Karpf en de Belg J. Verkest.

24 maart 1944

In de nacht van 24 maart 1944 ontsnapten 76 gevangenen. Van hen zouden 50 mannen opnieuw worden gevangengenomen, en een aantal geëxecuteerd. Tot de overlevenden behoorde Squadron Leader Jimmy James, die vervolgens naar Sachsenhausen werd overgeplaatst, vanwaar hij zich via een tunnel een weg naar de vrijheid zou graven. Na 14 dagen werd hij weer gevangengenomen.

Geverfde dekens

Luitenant Diederik baron van Lynden en kapitein Steenhouwer lukte het op 15 december 1941 als Duitse officieren verkleed de gevangenis te verlaten. Ze hadden uniformen gemaakt van geverfde dekens, versierd met insignes gemaakt van zilverfolie. Hun geweer was gemaakt van karton. Ze werden gesnapt door een bewaker. In 1943 werd Van Lynden naar Stanislau overgeplaatst. Tijdens de reis sprong hij uit de trein en ontsnapte. Later werd hij in een dorpje gearresteerd. Hij liet zich ontvallen dat hij uit Colditz kwam en werd daarheen teruggestuurd. Het lukte hem niet meer om nogmaals uit de trein te ontsnappen.

Zweefvliegtuig

Bij één ontsnappingspoging aan het eind van de oorlog was zelfs een zweefvliegtuig betrokken, gemaakt door vier Engelse gevangenen: majoor Tony Rolt, RAF Flying Officer Bill Goldfinch, RAF Flight Lieutenant Jack Best en Lieutenant Geoffrey 'Stooge' Wardle van de Royal Navy. Het vliegtuig werd bewaard op de zolder van de kerk van het kasteel. Het werd echter nooit gebruikt omdat Duitsland zich overgaf aan de geallieerden voor de ontsnappingsdatum.

Ontsnappingspogingen

Datum	Naam	Informatie
Geslaagde ontsnappingen
11-04-1941	Lt. Alain Le Ray	Foto
10-05-1941	Lt. Peter Allan	verstopt in een stro-matras
31-05-1941	Lt. René Collin
01-07-1941	Lt. Pierre Mairesse-Lebrun	bereikte Spanje
18-07-1941	Lt. Tatistcheff
13-08-1941	Cpt. Dolf Dufour Lt. John Smit	in Zschiria opnieuw gevangengenomen
15-08-1941	Lt. Hans Larive Lt. Francis Steinmetz	verstopten zich in een waterput
20-08-1941	Lt. Kroner
19-09-1941	Maj. Coen Giebel Lt. Oscar Drijber	verstopten zich ook in een waterput
25-09-1941	Lt. A. Boucheron
14-10-1941	Lt. P. Odry Lt. Navelet	ontsnapten door het raam van hospitaal Elsterhorst
17-12-1941	Lt. J. Durand-Hornus Lt. Jacques Prot Lt. Guy de Frondeville	De Frondville is in de mist verdwenen tijdens transport naar tandarts
05-01-1942	Lt. Airey Neave Lt. Tony Luteijn	Ze werden geholpen door Patrick Reid. Neave was advocaat en werd politicus Luteijn zat bij het KNIL en werd later majoor.
26-04-1942	Kpt. Louis Rémy	ontsnapte bij het station en ging naar Algeciras, kwam bij het Bomber Command
11-06-1942	F/Cpt. Brian Paddon	piloot, werd gedekt door andere gevangenen om naar werk te gaan, ontsnapte onderweg
15-06-1942	Lt. Raymond Bouillez	sprong uit trein, raakte bewusteloos, ontsnapte daarna uit ziekenhuis
09-09-1942	Lt. Hedley Fowler Damiaen van Doorninck	ontsnapten in gestolen uniformen en bereikten Engeland; de andere 4 van hun groep werden weer opgepakt.
14-10-1942	Maj. Ronald Littledale Lt.Cdr. William E. Stephens Capt. Patrick Reid Flt.Lt. Hank Wardle	via keuken en kelder; Reid beschreef hun ontsnapping in "Colditz Story".
19-12-1942	CPO Wally Hammond CPO Dam Lister	ontsnapt tijdens werk
07-03-1942	Capt. B. Mazumdar	ging in hongerstaking, ontsnapte tijdens vervoer en bereikte Zwitserland
28-04-1943	Capt. Ion Ferguson RAMC	medicus, verklaarde medegevangenen en zichzelf krankzinnig
07-06-1943	D. baron van Lynden	werd bij toeval in een dorp gearresteerd. Hij liet vallen dat hij uit Colditz kwam, en werd daarheen teruggestuurd.
08-07-1943	Lt. Alban Darthenay	ontsnapte uit hospitaal in Hohenstein-Ernstthal; biografie (1913-1944)
05-05-1944	Capt. Harry Elliott Flt.Lt. Francis 'Errol' Flinn Lt. J. Barnett Lt. M. Wynn	deden zich ziek voor en werden gerepatrieerd; Flinn overleed in 2013.
1945	Lt.Kol. M.B. Reid	Oudste Britse gevangene; pretendeerde hartkwaal door veel te roken en geconcentreerde koffie te drinken voor zijn medische test.
Niet geslaagde ontsnappingen van Nederlandse gevangenen
?-07-1941	Cpt J. Hageman Cadet F. Geerligs
15-08-1941	Lt. Gerrit Dames	door een gat in de omheining
15-08-1941	Capt. Dolf Dufour Lt. J. Smit	in de waterput verstopt
23-08-1941	Cpt. Machiel van den Heuvel Cpt. N. Hogerland	doorgezaagde tralies van de kantine
19-09-1941	Maj. Cornelis Gieben Lt. Oscar Drijber
06-10-1941	onbekende officier Lt. Peter Storie-Pugh	over het dak
12-12-1941	Lt. Charles Douw van der Krap Lt. Frits Kruimink	verstopt onder een berg bladeren
15-12-1941	Capt. E. Steenhouwer Lt. Diederik van Lynden	verkleed als Duits officier
06-01-1942	Lt. Herman Donkers Lt. J. Hyde-Thompson	verkleed als Duits officier
20-01-1942	Cadet C. Linck	in postzak
27-02-1942	Cpt. Gerrit Dames Cpt. J. Hageman	tunnel onder het terras
02-03-1942	Cadet C. Linck F/Lt Francis Driscoll Flinn	op weg naar 'Arrest House'
?-04-1942	Lt. J.J.L. baron van Lynden	betrapt bij poging uniformen te stelen
26-07-1942	Lt. Frits Kruimink Cpt. M. van den Heuvel Lt. Harry Vinkenbosch Lt. Verley(e) Lt. Peter Storie-Pugh	tunnel
09-09-1942	Capt. W. Lawton Capt. E. Beets Lt. Herman Donkers Lt. G. Wardle (RN)
?-10-1942	Lt. Frits Kruimink Lt. Peter Storie-Pugh	over het dak, ontdekt door een hond
15-12-1942	Lt. van der Falk Bouman	opnieuw gearresteerd in Emmendingen
05-04-1943	F/Lt. A. van Rood Cpt Dolf Dufour	verkleed als Duits officier

Gebaseerd op de boeken Colditz: The Colditz Story en The Latter Days at Colditz, geschreven door majoor Patrick Reid, maakte Guy Hamilton in 1955 de film The Colditz Story. Later maakte de BBC in coproductie met Universal TV de gelijknamige 28-delige televisieserie, die in respectievelijk 1972/1974 en bij herhaling in 1985-1986, door de VARA werd uitgezonden. In de film van Hamilton komen de Nederlanders duidelijker aan bod dan in de televisieserie.

Patrick Reid was zelf gevangene en ontsnappingsofficier in Colditz. In 1942 wist hij aan de Duitsers te ontsnappen.

In 2005 kwam een nieuwe film uit: Colditz.

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Schloss Colditz op Wikimedia Commons.