Museum aan het Vrijthof

De basis van de vaste collectie werd in het verleden gevormd door de collectie Wagner-De Wit. Deze verzameling van kunst en antiek werd in de eerste helft van de 20e eeuw bijeengebracht door het Haagse echtpaar Frederik Wagner (1870-1958) en Ambrosina de Wit (1876-1956?). De nadruk lag op Hollandse en Vlaamse meesters uit de 16e, 17e en 18e eeuw, onder anderen Dirck van Baburen, Adriaen van de Venne, Willem de Poorter, Cornelis van Poelenburch, Johannes Lingelbach, Egbert Lievensz. van der Poel, Nicolaes Moeyaert, Nicolaes Berchem, Lodewijk de Vadder, Jacques d'Arthois en Pieter Casteels III. De Haagse School was in de collectie vertegenwoordigd met werken van Jozef Israëls, Johan Hendrik Weissenbruch, George Hendrik Breitner en de broers Jacob, Matthijs en Willem Maris. Het kunstminnende echtpaar verzamelde tevens beelden uit de middeleeuwen en de renaissance, tapijten en meubels uit de 17e en 18e eeuw, glazen en kristallen objecten, antieke munten en oosterse kunstvoorwerpen.

Zuilenarcade Spaans Gouvernement

Het echtpaar Wagner-De Wit bepaalde testamentair dat de collectie na hun dood in Maastricht gehuisvest zou worden. In 1961 wees de gemeente Maastricht het Spaans Gouvernement aan als toekomstige huisvesting voor de collectie. Na een ingrijpende restauratie opende het museum in 1973 zijn deuren, maar was slechts op afspraak te bezichtigen.

In de loop der jaren werd de collectie uitgebreid met een verzameling Maastrichts zilver uit de 17e en 18e eeuw (onder anderen van Jacob Nijst, François Hourdoucq, Lambertus Eymael en Joseph-Balthasar Eymael), een pistolencollectie uit de 18e en 19e eeuw (onder anderen van Mathieu Becker, Jacob Behr, J. Deprez, Michel en François De La Haye, Petrus Stevens en Edouard de Beaumont) en diverse schilderijen van de Limburgse Kunstkring (onder anderen Rob Graafland en Henri Jonas). In 1997 verwierf het museum de collectie Bonhomme-Tielens (onder andere Maastrichts zilver, antieke klokken en pistolen). In de loop der jaren is het Maastrichtse element in de verzameling aanzienlijk versterkt en is (een deel van) de oorspronkelijke collectie afgestoten. Wat precies met de collectie Wagner-De Wit is gebeurd, is niet bekend. Deze wordt in elk geval niet meer in het museum tentoongesteld.

Vóór de uitbreiding bestond het museum uit enkele stijlkamers, waarvan er twee waren ingericht in de Luiks-Maastrichtse Lodewijk XVI-stijl uit de late 18e eeuw. De zogenaamde Luikse kamer werd gebruikt voor trouwplechtigheden.

Sinds 1 januari 2009 staat het museum bekend onder de huidige naam, Museum aan het Vrijthof.

Het Museum aan het Vrijthof bestaat tegenwoordig uit drie delen:

• het 15e/16e-eeuwse Spaans of Brabants Gouvernement aan het Vrijthof;

• de overdekte binnenplaats (de 'cour') tussen beide bouwdelen met daarin de nieuwe TEFAF-zaal en een grandcafé;
• het 18e-eeuwse pand Papenstraat 2.

De belangrijkste stijlkamer is sinds 2012 de TEFAF-zaal, een paviljoen dat op een stalen constructie midden in de 'cour' staat en dat door middel van loopbruggen verbonden is met de rest van het museum. De zaal is ingericht met een kostbare 18e-eeuwse zaalbetimmering, afkomstig uit het gesloopte Huis Vilain XIIII aan de Tongersestraat, die in het Rijksmuseum in Amsterdam was beland en in de jaren 1970 door de kunsthistoricus prof. dr. J.J.M. Timmers terug naar Maastricht werd gehaald. De ontbrekende plafondschilderingen en supraporten werden aangevuld met schilderstukken van de 19e-eeuwse Luikse schilder Charles Soubre (waarvan de plafondstukken echter sinds 2012 niet meer te zien zijn geweest).

• 
  Spaans Gouvernement vóór de verbouwing
• 
  Papenstraat 2 vóór de verbouwing
• 
  Detail nieuwe ingangspoort Vrijthof
• 
  De 'cour' met de TEFAF-zaal
• 
  TEFAF - zaal met de 18e-eeuwse betimmering

Zie de categorie Museum aan het Vrijthof van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.