Menes

Volgens de overleveringen was Menes koning van Opper-Egypte (het Nijldal) en versloeg de koning van Neder-Egypte (de rivierdelta).

In de vijfde eeuw voor Christus tekent Herodotus uit de mond van Egyptische priesters op dat Menes de stichter van de stad Memphis is en dat hij deze stad gebouwd heeft op grond die hij vrijmaakte door de Nijl te verleggen.[2] De rivieromleiding zou onderdeel zijn geweest van een uitgebreid bevloeiïngs- en droogleggingsproject onder farao Menes. Uit archeologisch onderzoek blijkt echter dat er reeds voor de tijd van Menes een nederzetting bestond en dat hem dus noch de eer toekomt voor het omleiden van de rivier, noch voor het stichten van de stad.

Wie Menes was en of hij werkelijk bestaan heeft zijn vragen die (vooralsnog) onbeantwoord moeten blijven. Op een ostrakon na, zijn uit zijn tijd geen archeologische of geschreven bronnen bekend waarin hij of de aan hem toegeschreven daden worden genoemd. De eerste vermelding is pas te vinden op de steen van Palermo, een koningslijst die rond of na de vijfde dynastie is opgemaakt. Deze lijst maakt echter melding van koningen die al voor hem over een verenigd Egypte heersten (de zogenaamde Dynastie 0). Ten tijde van de Turijnse Koningslijst uit de negentiende dynastie wordt Menes gezien als opvolger van een reeks mythische koningen, en daarmee als de eerste menselijke heerser van een verenigd Egypte.

Op basis van de beschikbare bronnen menen sommige Egyptologen dat Menes en Narmer dezelfde persoon zijn, andere Egyptologen stellen voor dat Menes identiek is met Hor-Aha. Volgens Tyldeslay was hij bovendien de zoon van koningin Neith-hotep van Beneden-Egypte en Narmer van Boven-Egypte, en was hij geroepen om aan de zijde van Berenib over het verenigd Egypte te heersen. Het lijkt er sowieso op dat de eenwording niet het werk was van één koning. Het is mogelijk dat het proces in gang is gezet door Narmer en/of Schorpioen, en dat tijdens de regering van Menes/Hor-Aha het proces tot voltooiing kwam.

Onder Egyptologen bestaat twijfel of het correct is om de iets minder goed bekende heerser Menes te beschouwen als dezelfde figuur als koning Narmer. De verwarring is ontstaan door bronnen en inscripties, die de eerste koning aanduiden als Menes, en niet Narmer. Op de koningslijst van Abydos staat geschreven dat de eerste koning van Egypte Meni heette, ook Manetho gebruikt deze naam voor de eerste verenigde heerser: Menes. De verwarring wordt nog versterkt door het bestaan van weer andere bronnen die dezelfde eigenschappen toeschrijven aan Hor-Aha.

Dat onder een deel van de Egyptologen, Narmer tegenwoordig wordt beschouwd als effectieve 'veroveraar' van Neder-Egypte (Narmer was al heerser in Opper-Egypte), is te danken aan het Narmerpalet. Dit voorwerp werd in 1898 herontdekt te Hiërakonpolis. Uit dit palet kan worden afgeleid dat er een heerser was die Nar-mer heette en die Neder-Egypte veroverde.

Een mogelijk antwoord op de vraag waarom Manetho het heeft over Menes, ligt in het feit dat de Egyptische vorsten meerdere namen droegen en diverse epitheta konden hebben. Menes zou er zo één kunnen zijn en verwijzend naar het feit van eenmaking. Op deze manier benaderd en op basis van archeologisch materiaal is het mogelijk om koning Menes gelijk te stellen aan Narmer, wat door sommige Egyptologen gedaan wordt. Absoluut gezien is het onmogelijk om uit te vissen wie nu feitelijk overeenstemt met de mythologische naam Menes. Toch blijft deze kwestie een punt van discussie onder de specialisten. Andere Egyptologen menen dat Menes de taak overnam van Narmer na diens dood en dat dus Hor-Aha dezelfde persoon is als Menes. Wanneer ook nog eens de Opper-Egyptische vorst Schorpioen wordt gelijkgesteld aan Narmer, is de verwarring compleet.

• Trigger, B.G., Kemp, B.J., O'Connor, D., Lloyd, A.B. Ancient Egypt: A Social History, Cambridge, Cambridge University Press, 1983 | ISBN 0-521-28427-9
• Tyldesley, Joyce A. (1994): Les Femmes dans l'ancienne Egypte, Ed. du Rocher, Parijs, ISBN 2-7028-1916-8 p. 180
• Wilkinson, Toby The Thames & Hudson Dictionary of Ancient Egypt, Thames and Hudson, 2008 | ISBN 0-500-20396-2