Lolita (roman)

Lolita vertelt de geschiedenis van de gecultiveerde literaire wetenschapper Humbert Humbert, een doorsnee persoon, die als een blok valt voor Lolita, het 12-jarige nymfachtig dochtertje van zijn hospita. Om haar in zijn macht te krijgen trouwt hij met de moeder. Als deze echter achter zijn intenties komt raakt ze in shock, wordt in haar paniek geschept door een auto en overlijdt. Humbert haalt de nietsvermoedende Lolita op van het zomerkamp waar zij verblijft en zij beginnen een rondreis door de VS. Ze reizen van motel naar motel en er ontspint zich een relatie tussen hen, ook seksueel. Niets lijkt Humberts geluk meer in de weg te staan. Lolita blijkt echter een eigen wil te hebben en bevecht gaandeweg het boek steeds meer haar eigen geluk. Gaandeweg het verhaal wordt ook duidelijk dat Lolita en Humbert als door een schaduw gevolgd worden door een man die later de obscure Quilty blijkt te zijn, een oude bekende die ooit het schooltoneelstuk schreef waarin Lolita een hoofdrol vervulde. Humbert wordt steeds meer geplaagd door gevoelens van paranoia waardoor een schier onwerkelijke sfeer ontstaat. Eind van het lied is echter dat Lolita hem toch verlaat ('ontvlucht') voor Quilty.

Als Humbert Lolita later opnieuw op het spoor komt (inmiddels is ze zeventien) blijkt ze ineens getrouwd met een onbeduidende arbeider, is ze zwanger en woont ze ergens in een arbeiderswoning. Humbert probeert haar nog te overreden naar hem terug te keren, maar ze weigert. Als ze Humbert vervolgens vertelt over haar affaire met Quilty en hoe deze geprobeerd heeft haar te misbruiken, leidt dat er uiteindelijk toe dat Humbert zich naar Quilty's woning begeeft en hem vermoordt. Het boek eindigt ermee dat Humbert Lolita het beste wenst.

De naam Lolita kwam na de ophef over de roman en nog meer na de verfilming ervan door Kubrick symbool te staan voor de combinatie van erotiek en pubermeisjes.

Lolita is vanaf het moment van publicatie in 1955 een controversiële roman geweest, niet alleen vanwege het manisch-erotische perspectief van Humbert, maar met name ook vanwege de leeftijd van Lolita. Inmiddels is het boek de schandaalsfeer echter ruimschoots ontstegen en wordt het door critici beoordeeld op zijn literaire merites. Velen van hen rekenen het tot het beste wat de literatuur van de twintigste eeuw heeft voortgebracht. Boven het concrete handelingsniveau uit geeft de roman vooral een psychologisch beeld van het meisje achter het seksobject en een empathisch portret van haar aanbidder Humbert. Belangrijk thema, voortdurend voelbaar in de persoon Humbert, is de drang tot het najagen van lustgevoelens, uiteindelijk zelfs ten koste van andermans leven. Tegelijkertijd wordt ook het Amerika van de jaren 50 getypeerd.

Los van de inhoud valt Lolita in stilistische zin op: het is sterk lyrisch geschreven, met passages die lijken op gedichten in proza. Typerend voor Nabokov zijn ook de vele woordspelingen en allusies. Soms krijgt het boek daarmee iets van een puzzel. Met betrekking tot de figuur van Lolita zijn bijvoorbeeld verholen referenties te ontdekken aan Alice in Wonderland, De kleine zeemeermin, Tristan en Isolde, Edgar Allan Poe en een schilderij van John William Waterhouse[1].

Het verhaal van Lolita wordt verteld vanuit de ik-persoon, naar later blijkt door Humbert vanuit de gevangenis geschreven in de vorm van een bekentenis voor de jury van de rechtbank die hem moet veroordelen of vrijspreken, "natuurlijk niet om mijn hoofd, maar om mijn ziel te redden". Waarmee de vraag wat door Humbert gefantaseerd is en wat niet zich eens te meer opdringt.

La Belle Dame Sans Merci, schilderij van Waterhouse naar een gedicht van Keats, waaraan Nabokov refereert in Lolita

Het thema van de liefde van een oudere man voor een jong meisje intrigeerde Nabokov al ruim voordat hij begon te schrijven aan Lolita. Reeds in 1939 gaf hij er een beschrijving van in zijn novelle De tovenaar, zonder dat hij het toen ter publicatie aanbood.[2] Na de Tweede Wereldoorlog, inmiddels geëmigreerd vanuit Europa naar de Verenigde Staten, nam hij het thema ter hand en na vijf jaar schrijven voltooide hij Lolita op 6 december 1953.

Nabokov bood zijn manuscript aan bij de Amerikaanse uitgevers Viking Press, Simon & Schuster, New Directions, Farrar, Straus en Doubleday, maar vanwege het controversiële onderwerp kreeg hij overal nul op het rekest. Uiteindelijk verscheen het in 1955, vol met typografische fouten, bij de obscure Olympia Press te Parijs, in een oplage van 5000 exemplaren.

Hoewel de eerste Olympia-uitgave vrij snel uitverkocht was, liet de kritiek de roman in eerste instantie ongemoeid. Pas toen schrijver Graham Greene Lolita eind 1955 in de Sunday Times een van de drie beste boeken van 1955 noemde, kwamen er felle tegenreacties los. Met name de Engelse pers stond bol van felle bewoordingen waarin Lolita werd neergezet als pornografisch en in strijd met alle goede zeden. In Frankrijk werd de herdruk na een proces voor twee jaar verboden. Lange tijd zag het ernaar uit dat de roman ook in Amerika niet kon verschijnen, maar uiteindelijk werd het eind 1958 toch gepubliceerd bij Putnam.

Na de publicatie in Amerika veroverde Lolita in korte tijd de rest van de wereld: overal verschenen vertalingen en de roman bereikte hoge oplages, mede vanwege alle commotie.[3] Voor Nabokov, die zichzelf overigens nooit in de publieke discussie over zijn werk heeft gemengd, betekende het dat hij eindelijk volledig van de pen kon leven. In 1967 vertaalde hij de roman zelf in het Russisch, zijn moedertaal.[4]

Tegenwoordig wordt Lolita vooral geprezen om haar literaire kwaliteiten. Lolita werd in 1999 op de vierde plaats verkozen in Modern Library's lijst van 100 beste Engelstalige romans uit de twintigste eeuw. Ook maakt het deel uit van de lijst van [[Belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur (Zweedse Academie)]] en Le Mondes lijst van 100 Boeken van de Eeuw.

De openingszin van Lolita werd gekozen op plaats 5 van de American Book Reviews lijst van beste openingszinnen.[5]

• Amerikaanse literatuur
• Russische literatuur