Knijpkat

Een knijpkat is een zaklantaarn zonder batterijen, waarbij de benodigde elektrische stroom wordt opgewekt door middel van een ingebouwde dynamo die wordt aangedreven door een hendel handmatig op en neer te bewegen.

Philips-knijpkat uit de Tweede Wereldoorlog

Binnenkant van een moderne knijpkat. De magneet (links) wekt elektriciteit op in de spoel (rechts).

Het principe van de knijpkat is te verklaren via elektromagnetische inductie. Wanneer een magneet in een spoel ronddraait, dan treedt er een inductiestroom in de spoel op. Met deze stroom kan men dan een lampje laten branden. Hetzelfde principe vindt men ook bij de fietsdynamo.

Het apparaat maakte opgang tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog toen ten gevolge van de verduistering en het uitlaten van de straatverlichting de buitenruimte volkomen donker was. De knijpkat werd onder andere vervaardigd door het zogeheten Philips Kommando in het concentratiekamp te Vught.

Tegenwoordig neemt, door de opkomst van de energiezuinige lampen, de populariteit van de knijpkat weer toe. Hedendaagse uitvoeringen hebben geen gloeilampje maar energiezuinige leds en een kleine accu of supercondensator waarin de elektrische energie kan worden opgeslagen. Daardoor kunnen ze minutenlang branden op een paar keer flink knijpen. Ze kunnen zo ook worden opgeladen zonder dat het licht gebruikt wordt. Er bestaan ook uitvoeringen waarbij de stroom wordt opgewekt door te draaien aan een zwengel. Andere exemplaren hebben in het handvat een vrij bewegend magneetje, dat door een spoel heen beweegt wanneer de zaklamp heen en weer wordt geschud.