Katharevousa

De katharèvousa (eigenlijk Grieks: καθαρεύουσα γλώσσα d.i. zuiverende taal) is de naam die gegeven wordt aan het puristische "academische Grieks", dat weliswaar eigentijdser is dan het oude Koine Grieks of het Byzantijns Grieks, maar voor de hedendaagse lezer te archaïserend is. Een tijd werd het als "stadhuistaal" gebruikt. In de praktijk sterft het stilaan uit; het wordt enkel nog gebruikt in de Grieks-orthodoxe liturgie.

Katharevousa (καθαρεύουσα γλώσσα)
Gesproken in	Griekenland, Cyprus
Alfabet	Grieks
Officiële status
Officieel in	Griekenland, Cyprus
Portaal    Taal

Na de Griekse onafhankelijkheid had de kersverse regering zich uitgesproken voor een terugkeer naar de geleerdentaal van de Byzantijnse christenheid. Op die manier kreeg Griekenland een ernstige taalkwestie. (zie ook: diglossie).

De schrijver Adamantios Koraïs had eind 18e eeuw een versie van deze katharèvousa gepropageerd, die volgens hem een "mesi odhos", een "middenweg" vertegenwoordigde tussen de archaïsche literaire taal en de gesproken taal van het volk. Deze versie tendeerde echter al te veel in de richting van het oude Grieks en het snobisme van geleerden en ambtenaren in de 19e eeuw had tot gevolg dat deze taal nog meer in archaïsche richting werd omgebogen en daardoor voor het gewone volk bijna onverstaanbaar werd. Deze schrijftaal werd algemeen gebruikt op bestuurlijk, kerkelijk en wetenschappelijk gebied, maar het Griekse volk bleef de verschillende dialecten van de "dimotiki" met haar eenvoudiger syntaxis hanteren als spreektaal, hierbij sinds de tweede helft van de 19e eeuw gesteund door een aantal toonaangevende letterkundigen, zoals Ioannis Psycharis.

Een probleem was dat aan het begin van de 19e eeuw geen der dialecten van de Griekse spreektaal een duidelijk cultureel overwicht had. De in cultureel opzicht belangrijkste Griekse gemeenschappen waren die van Constantinopel en Smyrna, beide steden die zich buiten het gebied van de Griekse staat bevonden. In de loop van de 19e eeuw ontwikkelde zich echter in de nieuwe hoofdstad Athene, door een onderlinge beïnvloeding tussen het dialect van de noordelijke Peloponnesos (een streek waaruit veel inwoners van de nieuwe hoofdstad afkomstig waren) en de katharèvousa, een nieuwe omgangstaal, die voor de meeste Grieken niet moeilijk te verstaan was (het verschil tussen de diverse dialecten was niet bijzonder groot). Deze taal verspreidde zich snel als algemene omgangstaal voor heel Griekenland en werd zo een serieuze concurrent voor de katharèvousa.

De concurrentiestrijd tussen de twee taalvormen werd al spoedig een politieke kwestie. Het hanteren van een taalvorm die heel ver van de gesproken taal afstond had — tezamen met de erbarmelijke toestand waarin het Griekse volksonderwijs zich in de 19e eeuw bevond — tot gevolg dat het analfabetisme van grote lagen van de Griekse bevolking nodeloos met enkele generaties werd verlengd. Progressieve intellectuelen en socialisten pleitten dan ook voor de dimotiki, terwijl men in conservatieve kringen (ambtenarij, leger en kerk) bij de kataharèvousa bleef zweren.

In de eerste helft van de 20e eeuw won de moderne dimotiki geleidelijk aan steeds meer terrein op de katharèvousa. In 1967 probeerde het Griekse kolonelsregime deze ontwikkeling weer terug te draaien. De katharèvousa werd weer de enige erkende taalvorm van het Grieks. Deze maatregel wekte veel weerzin en na de val van de kolonels in 1974 was de antipathie tegen de katharèvousa zo hoog opgelopen, dat de nieuwe regering besloot tot "afschaffing" van de katharèvousa en het exclusieve gebruik van de dimotiki op alle gebieden.

In feite hebben er in de 19e en 20e eeuw altijd diverse stijlvormen naast elkaar bestaan. Een extreem-archaïsche katharèvousa, zoals die waarin bijvoorbeeld omstreeks het midden van de 19e eeuw Emanuel Rhoïdis schreef, werd in de 20e eeuw nog maar uiterst zelden gebezigd. Sommige 20e-eeuwse varianten van de katharèvousa waren in feite een oppervlakkig "gezuiverde" dimotiki. Aan de andere kant wemelt de "dimotiki" die thans in de ambtenarij en rechtspraak gebruikt wordt van katharèvousa-woorden en zinswendingen.

Er bestaat tegenwoordig een tendens om voor de moderne Griekse omgangstaal de term "kini neo-elliniki glossa" (gemeenschappelijke Nieuwgriekse taal) te gebruiken. Dit is een soepele en harmonische taal, die de voordelen van de katharèvousa en de dimotiki in zich verenigt.