Joodse begraafplaats

Een Joodse begraafplaats is een voor de Joden heilige plaats, waar zij hun doden begraven. Het jodendom kent meerdere namen voor begraafplaats, waaronder:

  • kan sibui (huis van het leven)
  • Bet Olam (huis van de wereld)
  • Bet Kevarot (huis der graven)[1]
De Oude Joodse Begraafplaats in Praag
In Nederland liggen ongeveer 230 Joodse begraafplaatsen. Een van de grootste is die van Muiderberg.
De oude Joodse begraafplaats van Valkenburg behoort tot de kleinste in Nederland, maar is wel een van de oudste
Uniek is de oude Joodse begraafplaats van Heerlen, die is gelegen onder de voormalige synagoge
Sefardisch-Joodse grafsteen voor Daniel Pereira de Castro en Sarah Marques, 17 juli 1695, Beth Haim, Ouderkerk aan de Amstel

Kenmerken

Joodse begraafplaatsen zijn vaak zeer oud, er zijn soms graven van meer dan tweehonderd jaar oud te vinden. Dit komt doordat Joodse begraafplaatsen niet geruimd mogen worden volgens de wetten van het jodendom en dus 'eeuwig' zijn. Over het begraven wordt in de Hebreeuwse Bijbel gesproken in het boek Ezechiël, hoofdstuk 37. Alleen bij zéér dringende redenen kan ertoe besloten worden graven te verplaatsen. Als er al een begraafplaats moet verdwijnen, dan dient dat altijd te gebeuren met instemming van het rabbinaat en in bijzijn van een rabbijn. De stoffelijke resten worden dan in verschillende kisten in één graf herbegraven. In april 2008 is dit gebeurd in Maastricht, toen bij werkzaamheden een Joodse begraafplaats werd ontdekt.[2] De aangetroffen stoffelijke resten zijn herbegraven op de begraafplaats aan de Tongerseweg.

Het niet ruimen van graven kan leiden tot een probleem als een andere begraafplaats niet voorhanden is, als een begraafplaats overvol is en er niemand meer bij kan. Vaak begraaft men dan een tweede laag mensen boven de eerste laag. Hiervoor wordt eerst een extra laag aarde aangebracht. Dit procedé is te herhalen en zo vindt men in Praag een begraafplaats met wel twaalf lagen. Of er in Nederland ook in meerdere lagen is begraven is niet zeker, maar bij de Oude begraafplaats van Roermond is dat zeer waarschijnlijk het geval.

Het is typerend voor een Joodse begraafplaats dat deze vaak, in ieder geval van oorsprong, niet in de bebouwde kom ligt. Hoewel een begraafplaats gewijd is, is volgens de joodse religieuze wetten een lijk onrein. Binnen de grenzen van een dorp of stad is geen plaats voor iets dat onrein is.

Over het algemeen kan men de Joodse begraafplaatsen in Nederland indelen in twee groepen, namelijk Sefardische en Asjkenazische. Sefardische begraafplaatsen worden gekenmerkt door liggende grafstenen, terwijl op Asjkenazische begraafplaatsen de grafstenen rechtop staan.

De Hebreeuwse tekst op Joodse grafstenen begint en eindigt bijna altijd met dezelfde tekens: hij begint met פנ (PN), wat staat voor Po Niqbar (hier is begraven), of met פט (PT), wat staat voor Po Tamoen (hier is verborgen), en eindigt met תנצבה, (TNTBH) wat staat voor Tehi Nisjmato Tseroera Bitsror Hachajim (zijn/ haar ziel gebundeld in de bundel [der zielen] des levens). Deze teksten zijn vergelijkbaar met het Latijnse R.I.P. (requiescat in pace ofwel rust in vrede) op Christelijke grafstenen.

Mensen met de naam Cohen (of verwante namen als Caan/ Cahen/ Caenen) worden vaak aan de buitenkant van een rij graven begraven, langs het pad. Dit pad heet dan ook een Kohaniempad. Cohen (כוהן) is Hebreeuws voor priester, afgeleid van de priester Aäron. Het is een priester verboden een begraafplaats te betreden, omdat deze onrein is. De paden zijn echter niet onrein en zo kan een priester toch het graf van familie bezoeken. Het graf van mensen met de naam Cohen draagt vaak een afbeelding van twee zegenende handen. Er zijn meer van dit soort tekenen, zoals een waterkan, het teken dat wordt toegepast bij de Levieten, of een sjofarhoorn. Soms ziet men een davidster boven aan een grafsteen.

Bezoek

Op de sabbat en de Joodse feest- en gedenkdagen zijn de begraafplaatsen voor bezoek gesloten.[3] Een Joodse begraafplaats heeft dezelfde heiligheid als een synagoge. Heren wordt gevraagd hun hoofd te bedekken. Het wordt beschouwd als een vorm van respectloosheid ten aanzien van de overledenen om over een graf te lopen of erop te staan, ertegenaan te leunen, er te eten, drinken of roken. Als men een grafsteen nader wil bekijken, benadert men deze van de zijkant.

Joodse begraafplaats in Israël met stenen op de graven

Steentjes op het graf

Vaak laten bezoekers, met name die van Asjkenazische[4] afkomst, een steentje op het graf achter, ten teken dat men er is geweest en de doden heeft herdacht. De oorsprong van dit gebruik is oud en stamt mogelijk uit de oudtestamentische tijd, toen het Joodse volk een nomadisch bestaan leidde. Mensen werden begraven op de plek waar ze stierven en de graven werden gemarkeerd met hopen stenen. Soms werd de overledene op een harde grond onder een hoop stenen begraven.[5] Om het graf in te markeren en te voorkomen dat de overledene werd opgegeten door dieren, werden er stenen op gelegd. Andere bezoekers vulden de stenen uit respect aan.[6]

Later kreeg het plaatsen van een steen op een graf symbolische betekenissen, zoals:

  • Stenen vergaan niet en hebben eeuwigheidswaarde, dat staat voor het eeuwigdurende grafrecht.[6]
  • Een onvergankelijke steen, die weer en wind kan doorstaan, staat voor onvergankelijke liefde en eeuwig geloof.[4]
  • Door een steentje aan de grafsteen toe te voegen, geeft de bezoeker aan verder te willen bouwen op de goede daden van de overleden persoon.[4]
  • Als teken dat het graf bezocht is, zoals op andere begraafplaatsen bloemen worden neergelegd.[1]
  • Als symbool voor heiligheid in het algemeen, zoals de steen waarop Abraham Isaäc zou offeren, of de stenen van de tempelmuur in Jeruzalem.[7]

Sefardische Joden in Nederland leggen vaak wat gras op het graf.[4] In andere Sefardische gemeenschappen worden vaak kaarsen gebrand.[4] Dat is ook de gewoonte bij chassidische Joden.[4]

Joodse begraafplaatsen in Nederland

De aanwezigheid van een Joodse minderheid in Nederland heeft een lange geschiedenis. Hoewel zij pas eind 18e eeuw als volwaardige burgers werden erkend, voelden zij zich hier al eeuwenlang thuis. Daaraan kwam een abrupt einde door de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Hoewel er nu niet zo heel veel Joden meer zijn in Nederland, heeft hun vroegere aanwezigheid haar sporen nagelaten in de vorm van vele Joodse begraafplaatsen.

In Nederland zijn ongeveer 230 Joodse begraafplaatsen te vinden waarvan er 29 een beschermende monumentenstatus hebben.[8]

Joodse begraafplaatsen in België

De Belgische overheid geeft geen garantie voor een eeuwigdurend grafrecht. Omdat dit voor religieuze Joden echter zeer belangrijk is, kiezen veel Belgische Joden ervoor zich in Nederland te laten begraven. Voorbeelden van Joodse begraafplaatsen in Nederland waar veel Belgische Joden begraven liggen zijn Eijsden, Bergen op Zoom en Putte.

Toch kent ook België een aantal Joodse begraafplaatsen. Er is bijvoorbeeld een apart veld op begraafplaats Schoonselhof bij Antwerpen, en er zijn Joodse begraafplaatsen aan de Dieweg in Ukkel nabij Brussel en aan de Stationstraat te Dilbeek.

Joodse begraafplaatsen in andere Europese landen

Ook in andere Europese landen bestaan er uiteraard joodse begraafplaatsen.

Zie ook
Zie de categorie Joodse begraafplaatsen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.