Johan Winkler (dialectoloog)

Johan Winkler (Leeuwarden, 12 september 1840 - Haarlem, 11 maart 1916) was arts te Leeuwarden en auteur van wetenschappelijke boeken.

Johan Winkler
Algemene informatie
Volledige naam	Johan Winkler
Geboren	12 september 1840
Geboorteplaats	Leeuwarden
Overleden	11 maart 1916
Overlijdensplaats	Haarlem
Land	Nederland
Beroep	arts, dialectoloog, auteur
Dbnl-profiel
Portaal    Taal

Winkler was een van de pioniers in Nederland op het gebied van de dialectologie en de naamkunde. In 1885 publiceerde hij zijn tweedelige studie De Nederlandsche geslachtsnamen in oorsprong, geschiedenis en beteekenis. Hierin beschrijft Winkler de systematiek van Friese, Nederlandse en Vlaamse achternaamvorming.

Het werk bevat niet alle Nederlandse familienamen. De namen zijn ingedeeld in drie groepen: patroniemen, aardrijkskundige namen, en namen van allerlei oorsprong. In die laatste groep zitten de gewone beroepen-, plaats-, dieren- en plantennamen, maar er zijn ook hoofdstukken over vreemde achternamen. Daarnaast wijdt Winkler nog een deel van zijn boek aan namen die afkomstig zijn uit Friesland, Noord- en Zuid-Nederland, en hij eindigt zijn studie met een aantal hoofdstukken over Nederlandse achternamen in het buitenland en De namen van de Nederlandse Israëlieten.

Bij een herdruk in 2007 breidde Jan Nijen Twilhaar het boek uit met twee hoofdstukken. Het eerste gaat over de achternamen die Nederland er sinds Winkler bij heeft gekregen: de namen van Chinese, Indonesische, Turkse, Arabische, Surinaamse, Hindoestaanse en Joegoslavische immigranten, die allemaal behandeld worden. Het tweede hoofdstuk behandelt de Nederlandse bijnamen: daarin onder meer het ontstaan en de functie van bijnamen en de systematiek in de bijnaamgeving. Later hebben P.J. Meertens en A. Huizinga ook soortgelijke werken gepubliceerd.

Winkler publiceerde daarnaast een overzichtswerk over de Nederlandse, Vlaamse, Friese en Noord-Duitse dialecten. In zijn Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon (1874) nam hij van ieder streekdialect een of meer tekstfragmenten op. Hij zag met lede ogen de opgang van het Standaardnederlands aan, dat hij alleen geschikt achtte als schrijftaal:

De geijkte nederlandsche taal is dood en maakt dood tevens. Ze dringt het nederduitsch in ons vaderland plat en dood. Boven is reeds gezeid dat ze volmaakt ongeschikt is om gesproken te worden in 't dagelijksche leven; zelfs voor den kansel, den rechterstoel en den leerstoel deugt ze niet. Door niemand, door geen mensch in Holland zoomin als in een der andere nederlandsche gewesten, die spreekt zoo als zijn moeder 't hem leerde en het harte 't hem ingeeft, frisch en vrij en eerlijk, wie ihm der Schnabel gewachsen ist en juist zóo als hij gebekt is, niet gekunsteld en valsch, wordt ooit nederlandsch gesproken. (Dialecticon, vol. 2, 1874, p. 4)

Onder het pseudoniem Jan Lou's schreef hij verhalen.

Johan Winkler was de jongste broer van Tiberius Cornelis Winkler, wetenschapspopularisator en jarenlang conservator van de paleontologisch en mineralogische collecties van Teylers Museum in Haarlem.