Hunze (rivier)

Het Hunzedal is waarschijnlijk ontstaan in het Saalien (de voorlaatste ijstijd; 236.000 tot 124.000 v.Chr.) in de laatste fase van vergletsjering, toen de ijsstroom van het landijs van richting veranderde van noordoost-zuidwest naar noordwest-zuidzuidoost. Mogelijk werd de uitsnijding veroorzaakt door een ijslob. Eerder werd gedacht dat dit later zou zijn gebeurd en dat het dal zou zijn ontstaan door het afstromen van smeltwater. De aanwezigheid van depressies en de steile rechte begrenzing aan westzijde van het Hunzedal maken dit echter onlogisch. Later deed het dal wel dienst bij de afvoer van het smeltwater. Het dal had oorspronkelijk een breedte van 15 kilometer en een diepte van 50 meter. Tijdens het Saalien de daaropvolgende periodes Eemien (tot 114.000 v.Chr.; interglaciaal) en het Weichselien (tot 9.700 v.Chr.) werd een groot deel van het dal gevuld met vooral zand. Het Eemien, dus tussen 124.000 en 114.000 v.Chr.) wordt gezien als de periode waarin waarschijnlijk ofwel het rivierenstelsel van de Hunze (hoofdstroom met toevoerende zijstroompjes) werd gevormd of de tijd waarin een moeras (gevoed door beekjes) ontstond op de plek van de Hunze. Bewijzen hiervoor ontbreken echter vooralsnog.[1]

De rivier werd in de loop der tijd gereduceerd tot een stroomdal van hooguit enkele kilometers breed. In de 14e eeuw werd de noordelijke arm richting de Hiddingezijl afgedijkt en resteerde alleen nog de westelijke arm, die in de loop der tijd werd vergraven tot het Reitdiep. Met name aan oostzijde van de stad Groningen werden delen vergraven om een betere afwatering en scheepvaartverbinding te realiseren. Vanaf halverwege de 18e eeuw werd door verveningen het dal verder versmald. In de 20e eeuw werd het water op veel plekken gekanaliseerd door meanders af te snijden en delen te vergraven. Begin 21e eeuw zijn delen omgevormd tot natuurgebied, waarbij er plannen zijn om de Hunze deels te hermeanderen.

• 
  Voorste Diep bij Bronneger (2006)
• 
  Restanten van een oude keersluis in De Hunze nabij De Hilte (Tjassensverlaat)
• 
  Spoorbrug over het Drentsche Diep bij Waterhuizen (2013)
• 
  Drentsche Diep gezien vanaf het Polderpad met op de achtergrond poldermolen De Biks

De Hunze begint ten oosten van Gasselte en ten westen van Drouwenerveen, waar het Voorste en Achterste Diepje bij elkaar komen. Het Voorste Diep is een van de twee doorbraakdallen door de Hondsrug. Vanaf dat punt tot het Zuidlaardermeer wordt het ook wel de Oostermoerschevaart genoemd, naar het dingspel Oostermoer. Het woord moer duidt op moeras en laagveen. Ten westen van het Zuidlaarderdiep werd de Hunze vroeger door een doorbraakdal door de Besloten Venen verbonden met de Drentsche Aa.

Oorspronkelijk meanderde de rivier door dit drassige gebied. Deze drassigheid is er de oorzaak van dat er in Drenthe eigenlijk geen enkele plaats echt aan de oude Hunzeboezem ligt, hoewel het riviertje bij Gasselternijveen en Spijkerboor de beide dorpen bijna raakt. Dit laatste is waarschijnlijk het resultaat van het afsnijden en rechttrekken van de oorspronkelijke meanders bij deze dorpen.

Bij Meerwijck, waar de Hunze aan de noordzijde het Zuidlaardermeer verlaat, bevindt zich een fiets- en voetveer. Vanaf hier wordt de rivier het Drentsche Diep genoemd dat loopt door het natuurgebied de Westerbroekstermadepolder, omdat het dan vanuit die provincie door de provincie Groningen stroomt. Het mondt bij Waterhuizen uit in het Winschoterdiep.

Hunze, Drentsche Aa, Winschoterdiep en Eemskanaal in het systeem van de Nedereems

Kaart Hunze met sluis (De Hilte, omgeving Gieterveen omstreeks 1760)

Tussen het Winschoterdiep en het Damsterdiep is de rivier sterk verzand en nog moeilijk als zodanig te herkennen. Ten noorden van het Damsterdiep heet de Hunze het Selwerderdiepje, maar dat is slechts de historische loop.

Vanaf Wierumerschouw was het Reitdiep van hoge middeleeuwen tot 20de eeuw de benedenloop van de Hunze. Het gedeelte van Groningen tot Wierumerschouw is de gegraven benedenloop van de Drentsche Aa.

Rond het jaar 1400 werd de Hunze ten noorden van het Zuidlaardermeer afgedamd en in het nieuw gegraven Schuitendiep geleid om het te lage waterpeil in de stadsgrachten van de stad Groningen op te voeren. Een gedeelte ervan werd later benut voor het gegraven Winschoterdiep. Dit had als bijkomend voordeel dat de stad door dit gegraven diep rechtstreeks verbinding met de venen in Drenthe kreeg, zodat zij de turfhandel onder controle kon krijgen. Het verlengde van het Schuitendiep in de stad heet dan ook heel toepasselijk Turfsingel, de stapelplaats voor turf.

Op luchtfoto's en ook op bepaalde plekken in het landschap is het oude stroomdal nog wel te herkennen. De rivier stroomde van Waterhuizen naar Oosterhoogebrug en is o.a. bij Oude Roodehaan nog te traceren. Twee reusachtige bochten van de oude loop zijn herkenbaar tussen Ooster- en Noorderhoogebrug, langs de Pop Dijkemaweg nog duidelijk zichtbaar. Ook aan de oostzijde van de begraafplaats de Selwerderhof zijn nog structuren te vinden. Aan de noordkant van het Van Starkenborghkanaal verdwijnen de contouren in het kleigebied rondom Adorp. Vanaf daar heeft de rivier noordwaarts geslingerd, richting Pieterburen, waar ze in zee uitmondde.

Door de provincie Drenthe en de gemeenten Aa en Hunze, Borger-Odoorn en Tynaarlo gezamenlijk worden de oude meanders van de Hunze in het Drentse deel van het riviertje weer hersteld.[2] Bij deze werkzaamheden werd in oktober 2014 de restanten van een oude keersluis gevonden nabij de buurtschap De Hilte.[3]

• De gemeente Aa en Hunze dankt haar naam aan de twee rivieren die door de gemeente stromen. Naast de Hunze is dit de Drentsche Aa.
• KGR De Hunze is de naam van een (burger)roeivereniging gelegen in het centrum van de stad Groningen, opgericht 19 februari 1886. Volledige naam: Koninklijke Groninger Roeivereniging De Hunze.
• De Hunze is de naam van een wijk van de stad Groningen die vanaf 1989 in het noordoosten van de stad is gebouwd.
• Ongeveer op de locatie van de Euroborg, het huidige stadion van FC Groningen, stond jarenlang de Hunzecentrale, een van de horizonbepalende gebouwen van Groningen die met vijf pijpen de Martinitoren naar de kroon stak.
• De landstreek Hunsingo.

Zie de categorie Hunze (river) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.