Homalocephale

De typesoort Homalocephale calathocercos werd in 1974 beschreven door Halszka Osmólska. De geslachtsnaam betekent "vlak hoofd". De soortaanduiding is afgeleid van het Klassiek Griekse kalathos (κάλαθος), "schaal" en kerkos (κέρκος), "staart". Het holotype, GI SPS 100/1201, bestaat uit een vrijwel compleet skelet en is gevonden in lagen uit het Campanien-Maastrichtien. Door zijn volledigheid is de vondst een belangrijke bron van informatie over de pachycephalosauriërs als geheel, waarin de soort een vrij basale positie innam. Volgens een studie uit 2010 was Homalocephale slechts het jong (en daarmee een jonger synoniem) van Prenocephale uit hetzelfde gebied.

Homalocephale bereikte een lengte van ongeveer 3 meter, waardoor het een van de middelgrote Pachycephalosauria was. Zoals alle vertegenwoordigers van deze groep had deze dinosaurus een opvallend verdikt schedeldak, dat werd gevormd uit het voorhoofdsbeen (frontale) en het pariëtale bot (Os parietale). Hij is een van de platkoppige vertegenwoordigers van deze groep, bij wie het schedeldak niet uitpuilde, de schedelnaden zichtbaar waren en het bovenste schedelvenster van het tempelgebied goed ontwikkeld was. Voor speculaties over de functie van dit schedeldak zie functie van het schedeldak in de Pachycephalosauria. Bovendien waren er kleine knobbeltjes op de laterale en achterste delen van de schedel. De bewaarde tanden van de bovenkaak waren klein en hadden driehoekige kronen. Zoals alle pachycephalosauriërs, was Homalocephale overwegend op planten aangewezen, mogelijk aangevuld met insecten.

In tegenstelling tot de meeste andere pachycephalosauriërs is het rompskelet ook goed bewaard gebleven. De romp was relatief gedrongen, de rugwervels werden versterkt door in elkaar grijpende verbindingen, de sacrale wervels, die samen met het sacrum waren gegroeid en hadden lange ribben (sacrale ribben). De voorste wervels waren ook uitgerust met ribben, de achterste wervels waren verstijfd door chevronbotten (V-vormige verlengingen aan de onderkant) en verbeende pezen. Het bekken was erg breed, de achterpoten waren lang en suggereren dat deze dinosaurus op twee achterpoten relatief snel kon bewegen.

Pachycephalosauriërs hadden typisch een bolle kop, misschien voor stootgevechten tussen mannetjes. Homalocephale echter had een afgeplatte kop, maar waarschijnlijk wel voor hetzelfde doel. Hij had ook brede heupen. Volgens sommigen ter opvang van de schokken van de gevechten, maar volgens een andere theorie zou Homalocephale een van de weinige en zo niet de enige dinosauriër zijn die levendbarend was. Het kan ook extra ruimte geschapen hebben voor een groot spijsverteringsstelsel.

Diagram van bewaarde skeletdelen door Jaime Headden

De fossiele overblijfselen van Homalocephale werden ontdekt in de Mongoolse provincie Ömnö-Gobi-Aimag en voor het eerst beschreven in 1974, verdere vondsten komen uit de Chinese provincie Tibet. De geslachtsnaam is afgeleid van de Griekse woorden homalos (= "gelijk") en kephalē (= "hoofd"), een veel voorkomend onderdeel van de naam pachycephalosauriërs. Het type en de enige bekende soort is H. calathocercos. De vondsten zijn gedateerd in het Boven-Krijt (laat Campanien of vroeg Maastrichtien) met een leeftijd van ongeveer 76 tot 69 miljoen jaar.

Traditioneel werd Homalocephale in de Pachycephalosauria opgenomen in de Homalocephalidae, de groep primitieve, platte vertegenwoordigers die naar deze dinosaurus was genoemd en die tegenover de meer ontwikkelde Pachycephalosauridae stond. De Homalocephalidae worden nu echter als een parafyletische groep beschouwd en vormen dus geen natuurlijke verwantschapsgroep, aangezien de Pachycephalosauridae zich daaruit hebben ontwikkeld. Een cladistisch onderzoek door T. Maryańska et al. ziet Homalocephale als een relatief oorspronkelijke vertegenwoordiger van de Pachycephalosauria. Met de ontdekking van Dracorex, een platte, maar sterk ontwikkelde pachycephalosauriër, heeft de innerlijke systematiek echter gefaald. Volgens R. Sullivan is het ook denkbaar dat de ontwikkeling van koepelvormige naar platkoppige dieren plaatsvond, dat wil zeggen dat de platte schedel het afgeleide kenmerk is.

• Teresa Maryańska, Ralph E. Chapman, David B. Weishampel: Pachycephalosauria. In: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (Hrsg.): The Dinosauria. 2nd edition. University of California Press, Berkeley CA u. a. 2004, ISBN 0-520-24209-2, S. 464–477.
• Robert M. Sullivan: A taxonomic review of the Pachycephalosauridae (Dinosauria: Ornithischia). In: Spencer G. Lucas, Robert M. Sullivan (Hrsg.): Late Cretaceous Vertebrates from the Western Interior (= New Mexico Museum of Natural History and Science. Bulletin. 35, ISSN 1524-4156). New Mexico Museum of Natural History and Science, Albuquerque NM 2006, S. 347–365, Digitalisat (PDF; 4,79 MB).

• Maryanska, T. & Osmólska, H., 1974. Pachycephalosauria, a new suborder of ornithischian dinosaurs. Palaeontologia Polonica 30: 45-102.
• Longrich, N.R., Sankey, J. & Tanke, D., 2010. Texacephale langstoni, a new genus of pachycephalosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the upper Campanian Aguja Formation, southern Texas, USA. Cretaceous Research 31 (2): 274-284. DOI:10.1016/j.cretres.2009.12.002