Halfautomatische Troostmachine

Berenkuil met dode giraffe en aaiende vrouw

Aaiende vrouw in andere jurk

De Halfautomatische Troostmachine is er niet zonder slag of stoot gekomen. De berenkuil was een gevoelige locatie waar de Maastrichtenaren in hoge mate aan gehecht zijn, maar wel met gemengde gevoelens: er was ook veel publieke verontwaardiging om het vermeende dierenleed dat de beren ondergingen. Er werd door meerdere burgers en groeperingen opgeroepen om de beren naar een ander, diervriendelijker onderkomen te verplaatsen en de kuil af te breken. Nadat in 1993 de laatste bruine beer, Jo, werd overgebracht naar Ouwehands Dierenpark (waar hij drie jaar later overleed) stond de berenkuil leeg.[1]

In het Dagblad De Limburger werd een publieke oproep gedaan om een andere bestemming voor de kuil te bedenken. Tal van burgers reageerden met zeer uiteenlopende ideeën. Er werden voorstellen gedaan voor een trampoline, een berenmonument, een vogelkooi, een zwembassin met robben, een openlucht forum, een apenburcht, een bloementerp, een Japanse kersentuin, een tropische kas, een speeltuin, een zwembad, een kindertheater, een zandbak, een crossbaan voor fietsraces, een lunchroom, een dependance van de VVV of een informatiecentrum voor het IVN. Maar de algehele teneur was dat de nieuwe bestemming moest refereren aan het verblijf van de beren en de -ambivalente- betekenis die dat heeft gehad voor de stad. De winnende inzending was een voorstel om de rollen om te draaien door rondom de kuil bronzen beelden van beren te plaatsen en het publiek in de kuil te laten plaatsnemen.

In 1997 besloot de Maastrichtse gemeenteraad vier kunstenaars, Jean Henkes, Joost van den Toorn, Merijn Bolink en Michel Huisman te vragen een kunstwerk in de berenkuil te maken. In de opdracht stond dat het werk kindvriendelijk moest zijn, het moest herinneren aan de Maastrichtse beren, en het een relatie met de omgeving moest aangaan. Ter beoordeling van de ontwerpen werd een adviescommissie aangesteld. Het ontwerp van Huisman kwam als winnaar uit de bus. In juli 1997 nam het Maastrichte college van B&W het advies van de commissie over en besloot aan de Troostmachine het groene licht te geven, ondanks het dure ontwerp waarvoor aanvullende financiering nodig was.

Omstreeks die tijd besloot Huisman in het ontwerp de centrale 'beer' figuur te vervangen door een giraf. Hij deed dat (naar eigen zeggen) naar aanleiding van een droom waarin hij bezocht werd door de dode beer 'Jo' die hem influisterde dat een dode beer geen goede representant is voor alle dode diersoorten en hem de suggestie deed de beer te vervangen door een giraf. Hierna brak in Maastricht een 'berenkuil controverse' uit. Burgers maar ook verschillende raadsleden, met name van het CDA en de VVD reageerden verontwaardigd op het aangepaste ontwerp. Het zou morbide zijn, kindonvriendelijk en het zou niets meer te maken hebben met beren. De discussie werd breed uitgemeten in de lokale media. "Het is toch geen giraffenkuil!" luidde een representatieve krantenkop. Er vond ook een afgeleide discussie plaats over inmenging van de politiek in de kunst.

Huisman verdedigde zijn ontwerp publiekelijk, in de raadszaal, middels een ingezonden brief in De Limburger en in de landelijke media; in het programma 'De Plantage' van Hanneke Groenteman. Hij overwoog de opdracht terug te geven maar besloot in een laatste poging de impasse te doorbreken door op eigen kosten toch een bronzen beer op een bankje aan zijn ontwerp toe te voegen. Uiteindelijk ging het college van B&W in juni 1999 overstag, nadat het had vastgesteld dat het ontwerp nu wel aan alle gestelde eisen van de opdracht voldeed.

De Halfautomatische Troostmachine werd volgens het oorspronkelijke ontwerp van Huisman gerealiseerd (inclusief de later toegevoegde treurende beer) en in augustus 2001 voltooid. Het kunstwerk werd in de loop der jaren herhaaldelijk geteisterd door vandalisme. Enkele dierenbeelden in de kuil werden beschadigd en de jonge vrouw op het centrale plateau werd diverse malen van haar jurk beroofd. Het draaimolentje dat de hand van de aaiende vrouw in werking stelde, raakte al snel defect. In februari 2011 werden zes van de twaalf beelden van uitgestorven dieren gestolen, waarschijnlijk door bronsdieven. In 2014 werd bekend dat door een anonieme gift van 120.000 euro van een particulier het kunstwerk kan worden hersteld. De gemeente Maastricht stelde daarna een bedrag van 20.000 euro beschikbaar voor cameratoezicht en andere beveiligingsmaatregelen. De verwachting was dat het vernieuwde kunstwerk in 2016 klaar zou zijn, maar pas in 2018 werd het gerealiseerd.[2]