Winterbeek (Leopoldsburg)

Het brongebied van de Winterbeek ligt ten oosten van Boskant, op het militair domein van Leopoldsburg ('Kamp van Beverlo'). In westelijke, stroomafwaartse, richting komen drie beken bij elkaar die de Winterbeek voeden, waaronder de Genemeerbeek en de Waterstraatbeek. De Winterbeek loopt, ook onder de naam Kleine Beek, tussen de kommen van Beverlo en Beringen-Mijn door in westelijke richting, om met behulp van een sifon onder het Albertkanaal te worden doorgeleid. Nu loopt de beek verder zuidwestwaarts, ten noorden langs de Paalse Plas en ten zuidoosten van Tessenderlo en Deurne. Vanaf Paal draagt ze de naam Winterbeek. Verder stroomafwaarts gaan Kleine Beek en Middelbeek parallel aan de Winterbeek lopen. De Winterbeek wordt van hier af aan Grote Beek genoemd. Ze stroomt ten zuiden van Deurne, langs het gebied Asdonk. Waar de parallelbeken bij elkaar komen verandert de naam van de beek opnieuw, in Zwart Water. Deze is genoemd naar de zwarte kleur die het water heeft gekregen ten gevolge van de venige bodem. Voorbij Molenstede is er opnieuw een naamsverandering, en heet de beek de Hulpe, naar een belangrijke zijbeek die er op uitkomt. Als zodanig wordt ze uiteindelijk na door de Demerbroeken te zijn gelopen, opgenomen in de Demer.

In het westelijk deel van het stroomgebied wordt de vallei geflankeerd door getuigenheuvels die uit ijzerzandsteen bestaan. Deze liggen tot 30 meter hoger dan hun omgeving.

De Winterbeek is een van de meest vervuilde rivieren van Vlaanderen. Decennialang loosde het bedrijf Tessenderlo Chemie in Ham water met een hoge concentratie chloriden in de Grote Laak (zijrivier van de Grote Nete) en de Winterbeek.[1]

Om het afvalwater met hoog zoutgehalte van Tessenderlo Chemie af te voeren werd in de jaren 70 de Smeerpijp Limburg-Antwerpen gebouwd. Door de lozing in de Laak en de Winterbeek waren die beken in brakwaterriviertjes veranderd. De Smeerpijp werd echter nooit voor afvalwater in gebruik genomen en de lozingen gingen nog heel lang door. In de jaren 90 werden inspanningen gedaan om de lozingen te beperken zodat deze onder de normen vielen. Dit gebeurde echter niet: een 'optimale' zuivering van het lozingswater zou echter niet economisch rendabel zijn[2] en de lozingen bleven duren tot in 2014. In een rapport van de Vlaamse milieu-administratie uit 2003 is er sprake van chloridenconcentraties tot bijna 6000 mg/l, waar de norm voor oppervlaktewater op 200 mg chloriden per liter lag.[3] Ook werd er een historische vervuiling met zware metalen als arseen, barium, cadmium en radium gevonden in de waterbodem en oevers. Men verklaarde de beek dan ook 'biologisch dood'. "Fauna noch flora komt in de waterloop voor."

De eigenaars van vervuilde percelen werden door OVAM vrijgesteld van saneringsplicht aangezien het om een historische vervuiling van Tessenderlo Chemie gaat. Aangezien Tessenderlo Chemie nog bleef lozen, was het niet zinvol om met een bodemsanering te starten. Lange tijd was het ook niet duidelijk of het bedrijf verplicht zou worden om op te draaien voor saneringskosten. In principe is dit het geval, maar dit zou "niet haalbaar" zijn volgens de toenmalige burgemeester van Laakdal.

Sinds 2014 werkt Tessenderlo Chemie met OVAM aan de sanering van de Winterbeek.[4] De sanering zal starten in 2017 en duren tot 2021.[5]

• Rapport over de Winterbeekvallei