Gevangenismuseum

Hoewel de geschiedenis van Veenhuizen teruggaat tot 1381 is het bekend geworden als gevangenisdorp sinds de bouw van drie grote gestichten voor bedelaars, landlopers en wezen. Initiatiefnemer in 1823 was de Maatschappij van Weldadigheid. Was dit oorspronkelijk gebaseerd op vrijwillige deelname, allengs veranderde dit in een verplichting en later - na de overname in 1859 door de rijksoverheid - in straf. Nog steeds zijn in Veenhuizen drie gevangenissen in gebruik.

Door particulier initiatief werd in 1975 het eerste Gevangenismuseum geopend in Veenhuizen. De oprichter, de heer C. Standhart, was vanaf 1949 werkzaam geweest bij justitie in Veenhuizen en had een verzameling aangelegd van allerlei zaken die te maken hadden met de Veenhuizer geschiedenis.[1]

In 2005 werd het Nationaal Gevangenismuseum gevestigd in het volledig gerenoveerde voormalige Tweede Gesticht, gebouwd in 1823. Van de oorspronkelijke drie gestichten is dit het enige wat behouden is, hoewel niet meer helemaal in de originele vorm. Herbouw van de gesloopte 'Vierde Vleugel' wordt overigens onderzocht.

Met de verhuizing is de focus van het Gevangenismuseum verbreed van de geschiedenis van alleen het gevangenisdorp tot de hele geschiedenis van misdaad en straf in Nederland vanaf 1600 tot nu.

Het Gevangenismuseum heeft naast verschillende interactieve opstellingen, bijvoorbeeld een moderne gevangenispoort, ook veel historische objecten zoals een pijnbank, hand- en voetboeien, een dwangbuis, enzovoort. Er zijn cellen en celdeuren uit verschillende perioden, een voorbeeld van een luchtplaats, en mobiel erfgoed, zoals arrestantenwagens.

Met een originele 'boevenbus' worden rondritten verzorgd. Soms zijn ook bezichtigingen mogelijk van de naast het museum gelegen (leegstaande) gevangenis De Rode Pannen, en van de voormalige elektriciteitscentrale Veenhuizen. Rond het museum liggen andere bezienswaardigheden, zoals het hospitaalcomplex, de voormalige stoomspinnerij en de kerkelijke en andere gebouwen langs de Kolonievaart.

• In 2007 is het Gevangenismuseum uitgeroepen tot beste historisch museum van Nederland.
• Sinds 2009 ontvangt het Gevangenismuseum jaarlijks meer dan honderdduizend bezoekers (in 2012: 115.017).
• Het Gevangenismuseum maakt deel uit van het Rijksbeschermd gezicht Veenhuizen

Zie de categorie Gevangenismuseum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.