Fort Nieuw-Amsterdam
Fort Nieuw-Amsterdam is een voormalig Nederlands fort bij Nieuw-Amsterdam in Suriname. Het fort ligt aan de rechteroever van de Surinamerivier waar deze met de Commewijnerivier samenvloeit.
Geschiedenis
Nadat in 1712 de Fransen een succesvolle aanval hadden uitgevoerd op een deel van de plantages rond Fort Zeelandia, werd op de rechteroever van de rivier dit fort gebouwd.
Bouw
De eerste steen voor de bouw van het fort werd door J.A.H. de Cheusses gelegd in december 1734. De bouw duurde tot 1747. Net als Fort Zeelandia heeft het fort de vorm van een regelmatige vijfhoek met bastionpunten. Het ontwerp was van ingenieur P. Desroques, directeur-generaal van 's lands fortificatiën van 1713-1730.
De bouw verliep moeizaam. Men was van plan de stenen ter plaatse te bakken, maar de klei bleek te zilt en te nat te zijn om goede stenen van te maken. Baksteen moest daarom uit Nederland aangevoerd worden. Ook bleek dat de moerassige bodem ongeschikt voor de bouw van dikke muren. In 1735 werd daarom besloten om een aarden wal aan te leggen met daarop een palissade.
Tussen de binnenmuur en de wal kwam een gracht met een ophaalbrug. Er werd ook een sluis gemaakt om de waterstand in het fort te beheersen. In het fort waren kazernes, twee kruithuizen, wachtgebouwen, een timmerloods, een smederij, een steenbakkerij en diverse waterreservoirs. Het eerste Kruithuis bleek al snel te klein en werd, toen een groter gereed was, in gebruik genomen als artillerielaboratorium.
Ligging
Het fort ligt op een zeer strategisch punt van waaruit beide rivieren verdedigd kunnen worden. Samen met andere forten diende het als verdedigingslijn tegen binnenvallende vijandelijke vloten. De sterkte werd in 1799 door de Engelsen veroverd en bleef, net als de rest van Nederlands-Guiana, met een kleine onderbreking tot 1816 onder Engels gezag.
Twintigste eeuw
In 1907 verloor de sterkte de functie van verdedigingswerk. Het bestuurscentrum van het district Crommewijne werd er toen in gevestigd. In 1943 werd de Nieuw Amsterdam, exclusief het fort, tot dorpsgemeente verklaard. Het fort heeft van 1863 - 1967 als strafgevangenis gediend.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in het fort kazematten gebouwd en enkele Amerikaanse stukken scheepsgeschut geplaatst.
Museum
Nadat men per korjaalboot de rivier is overgestoken komt men in het park dat om het fort ligt. Er staan oude kanonnen en gerenoveerde huizen, waaronder de twee kruithuizen. Het openluchtmuseum van het fort werd in 2005 geopend en trekt jaarlijks ruim 40.000 bezoekers.
Gevangenis
Na de afschaffing van de slavernij en de meeste lijfstraffen ontstond er in Suriname behoefte aan meer gevangenissen. In 1872 werd de gevangenis van Fort Nieuw-Amsterdam gebouwd. In de gevangenis waren vier isoleercellen. Hierin was een houten brits en een emmer om de behoefte te doen. Er was geen daglicht. Men werd er minstens een week lang in opgesloten en mocht slechts eenmaal per dag even naar buiten om water en brood te nuttigen.
In 1942 werden 146 in Nederlands-Indië geïnterneerde Duitse mannen en NSBers overgebracht naar Suriname. Ze werden opgesloten in de gevangenis van Fort Nieuw-Amsterdam. Een arts, dr. Schoonheyt werd op verdenking van een vluchtpoging drie weken in een isoleercel gezet. Daarna werd hij voor een tribunaal gebracht. Gevangenis-commandant kolonel J.K. Meyer gaf opdracht hem te fusilleren. De korporaal die deze opdracht kreeg weigerde, en de dokter bleef leven. Later werd Schoonheyt met zijn medegevangenen overgebracht naar Kamp Jodensavanne waar hij clandestien veel voor de inheemse bevolking heeft gedaan. Hij werd na de oorlog benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.
De gevangenis werd op 30 maart 1982 gesloten. Na renovatie is het een museum geworden
Koetsen
In het museum wordt een aantal koetsen uit de 18de eeuw tentoongesteld, waaronder drie die uitsluitend voor begrafenissen waren bestemd: een witte met glas in de ramen voor de welgestelden, een zwarte voor de gewone man en een witte koets met gordijntjes voor Hindoestanen.
Monumenten
Er staan diverse monumenten in het park van het museum:
- Een Onafhankelijkheidsmonument aangeboden door de bevolking van Commewijne
- Monument 155 jaar Vestiging Chinezen in Suriname, gemaakt door Paul Woei, onthuld op 20 oktober 2006 door president Venetiaan. Het opschrift luidt Op 20 oktober 1853 zetten op deze plaats de eerste Chinese contractarbeiders voet aan wal in Suriname.
- Tip Tip monument ter herdenking van de 30 jaar staatkundige onafhankelijkheid van de Republiek Suriname, onthuld op 28 maart 2006, gemaakt door George Struikelblok
- Free Sranan, aangeboden aan het volk van Suriname-Commewijne in verband met 35 jaar onafhankelijkheid, 25 november 2010. De tekst op het monument luidt: Alle geïmporteerde mensen uit Afrika, China, India, Indonesia, Bland ... Berustend in het lot van het leven, gekozen voor dit mooi land: switie Sranan, een vrije en welvarende toekomst strevend, vrij van alle katibo, mi lobi wang.
Onafhankelijkheids monument
Tip Tip monument
Free Sranan monument
Cultuurtuin
Titus van Asch van Wijck, die vanaf 1891 gouverneur van Suriname was, liet bij Fort Amsterdam een cultuurtuin aanleggen met planten uit Indonesië. Er staan anno 2011 nog steeds grote mango- en tamarindebomen. Er is een vijver vol lelies en een enkele lotus.
Musianda boompje
Lotus en waterlelie
Bloeiende tamarinde
Klapperboom