Charles-François Dumouriez
Charles-François du Périer, markies Dumouriez, genaamd Dumouriez of Du Mouriez (Cambrai, 26 januari 1739 – Henley-on-Thames, 14 maart 1823) was een Frans generaal, die na aanvankelijke successen in de Eerste Coalitieoorlog overliep naar de vijand en daarmee hoogverraad beging.
Charles-François Dumouriez
| ||
 | ||
Generaal Dumouriez | ||
| Geboren | 26 januari 1739 (Cambrai | |
| Overleden | 14 maart 1823 Henley-on-Thames | |
| Land/zijde | Girondijnen, Orléanistische monarchie | |
| Rang | Generaal | |
| Slagen/oorlogen | Slag bij Neerwinden | |
Opleiding en begin militaire loopbaan
Als zoon van een officier in het leger onder het ancien régime zorgt zijn vader voor een goede en breed georiënteerde opleiding. Als knaap studeert hij aan het Collège Louis-le-Grand; na het voltooien van zijn opleiding begint hij in 1757 zijn militaire carrière als vrijwilliger tijdens de Zevenjarige Oorlog in de Slag bij Roßbach. Na het beëindigen van deze oorlog kan hij als kapitein, met een onderscheiding (Kruis van St. Louis) en een klein pensioen, naar huis.
Geheime dienst en gevangenschap
Een rondreis door het zuiden van Europa volgt. Zijn brieven aan Etienne François de Choiseul over Corsicaanse aangelegenheden maken zo’n diepe indruk, dat hij een staffunctie in het expeditieleger voor Corsica krijgt aangeboden in de rang van luitenant-kolonel. Na de periode op Corsica wordt hij geheim agent voor koning Lodewijk XV. Een missie naar de Confederatie van Bar in Polen (thans in Oekraïne gelegen) volgt in 1770, waar hij naast zijn politieke inspanningen een Poolse militie helpt opzetten.
De val van de hertog van Choiseul zorgt ook voor zíjn ondergang en er volgen zes maanden van opsluiting in de Bastille, waarna hij in Caen in detentie verblijft tot de troonsbestijging van Lodewijk XVI in 1774. In die periode huwt hij met zijn nicht, mejuffrouw de Broissy. Maar door zijn ontrouw strandt het huwelijk. In 1789 volgt een scheiding en neemt zijn vrouw haar toevlucht in een klooster.
Begaan met de situatie in het land, zendt hij vele memoranda naar de regering waaronder één over de verdediging van Normandië en de belangrijke haven van Cherbourg. In 1778 levert hem dat een benoeming op tot commandant over Cherbourg, dat hij tien jaren met verve verdedigt.
Franse Revolutie
Opkomst
Met zijn grote geldingsdrang ruikt hij bij de Franse Revolutie zijn kans en gaat hij naar Parijs, komt in aanraking met de beweging van de jakobijnen en sluit er zich bij aan. De plotselinge dood van de graaf de Mirabeau, op wie hij zijn kaarten had gezet, was een tegenslag, maar na als luitenant-generaal tot commandant van Nantes te zijn benoemd, schaart hij zich, na de vluchtpoging van Lodewijk XVI, aan de zijde van de girondijnen. Op 15 maart 1792 volgt zijn benoeming tot minister van Buitenlandse Zaken waar hij een groot stimulator is in de oorlogsverklaring aan de Oostenrijkers (20 april). Na het ontslag van een aantal collega-ministers neemt hij het roer over van Servan op het ministerie van Oorlog, maar verlaat dat al na twee dagen omdat de koning hem niet aanvaardt en wordt hij weer militair onder maarschalk Nicolaus von Luckner.
Na de verwikkelingen rond de stormloop op de Tuilerieën en de vlucht van La Fayette krijgt hij het commando over het Centrale leger en later dat van het Noordelijk leger (l’Armee du Nord). Op 27 oktober 1792 doet hij een inval in de Zuidelijke Nederlanden. Door zijn overwinning in de Slag bij Jemappes wordt hij als een gevierd persoon in Parijs onthaald.
Veldtocht in de Nederlanden
Na de Franse oorlogsverklaring aan de Republiek op 1 februari 1793, kregen Dumouriez en De Miranda de opdracht om de Noordelijke Nederlanden binnen te vallen. Begin 1793 werden de Maasvestingen Stevensweert en het Fort Sint-Michiel in Venlo veroverd door de Franse troepen onder leiding van De Miranda, maar de inname van Venlo mislukte doordat de stad net op tijd versterkt werd door Pruisische troepen. Dumouriez kreeg assistentie van Daendels met circa 2.800 manschappen en tachtig ruiters van het Bataafs Legioen. Op 17 februari vond de hoofdaanval plaats; via Breda zouden de troepen opstoten naar Dordrecht. Klundert en Bergen op Zoom vielen rond 25 februari. De vesting Willemstad kreeg een beleg te verduren van twee weken.
Op 2 maart proclameerde de Conventie steun van het Franse volk aan de Bataven[1], maar rond die tijd had zich al een kentering in de strijd afgetekend. Op 1 maart hadden de Fransen bij Aldenhoven (tussen Aken en Jülich een zware nederlaag gelegen en 3 maart werd het beleg van Maastricht door De Miranda opgebroken. In het westen ging de strijd nog enkele dagen voort: Geertruidenberg viel op 4 maart en Breda koos op 5 maart een "revolutionaire" gemeenteraad. Op 8 maart kreeg Dumouriez opdracht zich terug te trekken uit de Republiek. Op 18 maart moest hij een forse nederlaag incasseren bij de Slag bij Neerwinden (nabij Sint-Truiden).
Verraad
Dan komt er kritiek uit jakobijnse hoek; de nederlaag bij Neerwinden heeft zijn positie ondermijnd. Er komt een onderzoek naar het militaire leiderschap van zowel Dumouriez als De Miranda. Ontgoocheld over de radicalisering van de revolutie en de politiek, waarbij de Nederlanden als bezet gebied en wingewest behandeld worden, laat Dumouriez de onderzoekscommissie gevangennemen en aan de vijand uitleveren. Dan poogt hij zijn troepen te overtuigen naar Parijs te gaan om de revolutionaire regering omver te werpen, maar als hij daarin niet slaagt, loopt Dumouriez rond 30 maart met de hertog van Chartres (de latere koning Lodewijk Filips I) en diens broer, Antoine-Philippe, hertog van Montpensier (1775-1807) over naar het kamp van de Oostenrijkers. Of begaf Dumouriez zich in krijgsgevangenschap? Zijn verraad ging in elk geval gepaard met de desertie van een aantal troepen.
Emigratie
Hij doolt daarna van land naar land (onder andere Pruisen en Rusland) en houdt zich bezig met kuiperijen voor de hertog van Chartres en het vestigen van een Orléanistische monarchie. Uiteindelijk strijkt hij neer in Engeland (1804), waar de regering hem als waardevolle informant voor het Engelse ministerie van Oorlog in de strijd tegen Napoleon een jaarlijks pensioen van £ 1200 toekent .
Vanuit Engeland doet Dumouriez nog pogingen om door Lodewijk XVIII te worden benoemd tot maarschalk van Frankrijk , maar slaagt daarin niet. Nimmer werd hem toestemming gegeven naar Frankrijk terug te keren. Op 14 maart 1823 overlijdt hij, 84 jaren oud, in Turville Park nabij Henley-on-Thames.
Zijn eerste memoires verschenen in Hamburg (1794). Een herziene editie La Vie et les mémoires du Général Dumouriez verschijnt in 1823 (Parijs). Dumouriez schrijft tijdens zijn leven vele politieke pamfletten.
Referenties
- Rosendaal, J. (2003), p. 392.
Bronnen
- Charles François Dumouriez: Mémoires du général Dumouriez, écrits par lui-même, 2 delen, Hamburg / Leipzig 1794
- Charles François Dumoeries: Denkwürdigkeiten des Generals Dumouriez, Duitse vertaling in 2 delen, met aantekeningen van Christoph Girtanner, 2 delen, Berlin [u.a.] 1794
- La vie et les mémoires du général Dumouriez, met aantekeningen en verhelderende historische overzichten door Saint-Albin Berville en Jean-François Barrière, 4 delen, Paris 1822 (ook op microfiche beschikbaar; Georg Olms Verlag, Hildesheim 1994–1998)
Waard te vermelden zijn ook:
- Cyrus Valence [e.a.]: Lettres du Général Valence pour servier de suite aux mémoires du général Dumouriez, Francfort 1794
- Développement succint des principes constitutionnels par les faits des Jacobins au général Dumouriez d'après ses mémoires de 1794, door onbekend persoon uit het departement d'Auvergne, o. O. [1794]
- Correspondance inédite de Mademoiselle Théophile de Fernig, aide de camp du général Dumouriez …, met inleiding en noten van Honoré Bonhomme, Parijs 1873
- Jean-Pierre Bois: Dumouriez, héros et proscrit: un itinéraire militaire, politique et moral entre l'Ancien Régime et la Restauration, Paris 2005
- Isabelle Henry e.a.: Dumouriez, général de la Révolution (1739–1823): biografie, Parijs 2002, moderne, deels geromantiseerde biografie
- Arthur Chuquet: Dumouriez, Paris 1914
 |
Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Manifest van generaal Dumouriez op de Nederlandstalige Wikisource. |
 |
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Charles François Dumouriez op Wikimedia Commons. |