Digesten

Nadat Justinianus de Codex Justinianus, een overzicht van alle nog geldende keizerlijke verordeningen, had laten samenstellen en publiceren, gaf hij in 530 opdracht om ook een overzicht van juristenrecht samen te stellen. Dat wil zeggen, een geordende selectie van de Romeinse rechtsgeleerde literatuur, voor zover die op dat moment nog praktisch bruikbaar of van actueel belang was[1], met name voor het rechtsgeleerde onderwijs.

De samenstellers van deze ‘digesten’ moesten teksten selecteren uit de geschriften van alleen de meest gerenommeerde Romeinse juristen, met name hen aan wie keizers ‘de bevoegdheid hadden verleend het recht op te tekenen en te interpreteren’[1].

Het moest tekstmateriaal zijn dat óf nog rechtstreeks praktisch bruikbaar was, óf door aanbrengen van wijzigingen bruikbaar gemaakt kon worden voor de rechtspraktijk van de zesde eeuw[1]. De samenstellers kregen dus uitdrukkelijk de bevoegdheid, ja zelfs de plicht, om, waar zij dat nodig achtten, de betreffende oude rechtsteksten te wijzigen[1]. Het idee was, dat op die manier verleden en heden zouden samensmelten tot een synthese die voor de actuele praktijk nuttig zou zijn. In de oude teksten moesten overbodige of verouderde zaken en onvolkomenheden worden weggewerkt. Ook wel interpolaties genaamd.[1].

Uiteindelijk zouden van 39 Romeinse rechtsgeleerden fragmenten terechtkomen[1] in de digesten, de oudste daarvan was Quintus Mucius Scaevola, de jongste Aurelius Arcadius Charisius (3e eeuw na Chr.). Belangrijke geciteerde klassieke juristen zijn Domitius Ulpianus, Publius Salvius Iulianus, Masurius Sabinus, Modestinus en Papinianus.

Het oudst bewaarde handschrift van de Digesten is de zogeheten Littera Florentina, een 6e-eeuws manuscript dat wordt bewaard te Florence in de Biblioteca Medicea Laurenziana.[2] Het is de enige getrouwe versie van de (gereviseerde) oorspronkelijke tekst. In de late 11e eeuw dook de codex plots op in Pisa en in 1406 werd hij buitgemaakt door Florence. Eeuwenlang was de toegang tot het waardevolle document beperkt. Lelio Torelli bracht het werk in 1553 in druk, waarna vele tekstedities volgden.[3] De Duitse historicus Theodor Mommsen publiceerde in 1870 een wetenschappelijke editie van de Digesten die nog steeds wordt gebruikt.

Sinds 1994 is er, voor het eerst[1], een Nederlandse vertaling verschenen. Deze uitgave geeft de originele Latijnse tekst naast de Nederlandse vertaling. De uitgave geschiedt onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.

• Verzameling Romeins recht, Université Pierre-Mendès-France, Grenoble (Yves Lassard, Alexandr Koptev) (website Engelstalig). Voor de Latijnse versie van de Digesten, klik: → 12.Corpus Iuris Civilis → Digesta. Voor de vertaalde Engelse versie, klik: → 18.Lingua Anglica → 533 The Digest or Pandects of Justinian.