Boen (Duitsland)
Boen is een Duitse veenontginningsnederzetting in het kerspel Bunde in het Rheiderland, gelegen tussen Bunde en Wymeer.
Naam
De naam komt voor als Bodem (1556), Boen (1577), Baen (1585), Bohne (1645) of Bohlen (1719).
Bonewerda
De huidige nederzetting is vermoedelijk ontstaan door het opschuiven van oudere bewoning, die moest uitwijken voor de uitbreiding van de Dollard. Deze oudere nederzetting is waarschijnlijk identiek aan het kerkdorp Bonewerda, dat in een parochieregister van omstreeks 1475 wordt genoemd. Vijfhonderd meter ten zuiden van het Wymeerster Syltief is een plek met baksteenpuin gevonden, waar mogelijk een kerk heeft gestaan. Rond 1500 werd een eerste dijk tegen het Dollardwater aangelegd, in 1545 volgde een nieuwe zomerdijk, waardoor de kwelders als weiland konden worden gebruikt.
Het eiland Jarde of Bundergaarde ontleende zijn naam vermoedelijk aan dezelfde nederzetting. De naam Bonewerda contrasteert met Bunde, dat in die tijd ook wel Hoghe Bunde of Bunwyda wordt genoemd. Kaarten van rond 1600 situeren hier ook de Bunder Borster ('oever') en de Bonderwarf, een vluchtheuvel voor weidend vee.
Mogelijk wordt Bonewerda al rond 1000 genoemd als Garun.
Dunelee
Bonewerda is mogelijk identiek aan Dunelee of Donellen, dat eveneens in deze omgeving gesitueerd moet worden. Dune Lee wordt vanaf het midden van de 16e eeuw genoemd als een verdronken dorp in het Dollardgebied. Het dorp komt niet voor in middeleeuwse parochielijsten. Waarschijnlijk lag het op een van de rivierduinen bij Nieuweschans, waar het riviertje de Lethe in de Westerwoldse Aa uitmondde. Het moet dan identiek zijn geweest met het verdwenen kerkdorp Bonewerda of Jade. Eventueel zou het kunnen gaan om de voormalige boerderij Duinkerken in de buurt van Marienchor, die eigendom was van het klooster Dünebroek.
De naam Dunelee ('duinen langs de Lethe') lijkt samen te hangen met de Johannietercommanderij Dünebroek, die in 1319 voor het eerst genoemd wordt onder de naam Wymaria (Wymeer). Mogelijk is dit klooster later naar het zuiden verplaatst.
Donella is tevens een boerderij onder Finsterwolde (Weg Finsterwolderhamrik 17), genoemd naar het verdronken dorp.
Leebrouck
Op een kaart van Christiaen s'Grooten van omstreeks 1580 is sprake van een nederzetting LeeBrouck in plaats van Boen, elders wordt ook gesproken over Broek (1585). Deze naam verwijst kennelijk naar een riviertje De Lethe dat vanuit het achterland bij Bellingwolde langs het Lietsland, Leidsland, Ließland, of Letsland naar zee liep. Dit was een hoge kwelder waarop in 1628 de vesting Nieuweschans is gebouwd. Vanuit de Lethe geredeneerd sloten de landerijen van het klooster Dünebroek, de nederzetting Leebrouck en het oudere Dunelee bij elkaar aan.