Bibliofilie

Een bibliofiel houdt van lezen maar is vooral geïnteresseerd in het boek als ding, vanwege de aantrekkelijkheid of zeldzaamheid. Het gaat om een verzamelaar die een collectie opbouwt die er mooi uitziet. Iemand die alle boeken van één schrijver in huis heeft is daarom nog geen bibliofiel. Sommigen verzamelen wiegendrukken, eerste drukken al dan niet gesigneerd of voorzien van een opdracht door de schrijver; andere richten zich op boekenweekgeschenken of het fonds van een bibliofiele uitgever.

Bekende bibliofielen waren onder anderen René Radermacher Schorer, M.B.B. Nijkerk en de uitgever Johan Polak.

Onder 'bibliofiele uitgaven' wordt meestal verstaan: boeken of kleinere drukwerken die met zorg en in een beperkte, soms per exemplaar genummerde oplage worden uitgegeven. Vaak komt daar een drukker aan te pas die een typografische opleiding heeft gehad en over een handboekdrukpers als bijvoorbeeld een degel beschikt. De boeken worden geacht zich te onderscheiden door hun schoonheid en de aandacht waarmee de tekst verzorgd en gedrukt wordt. Een dergelijke oplage is meestal niet groter dan enkele tientallen, hoogstens 100-250 exemplaren.

In Nederland bestaan sinds begin twintigste eeuw bibliofiele reeksen, dat wil zeggen series boeken met veel aandacht voor hun uiterlijk, vaak met de hand gezet en gedrukt in een gelimiteerde oplage. Soms zijn de initiatiefnemers bibliofiele uitgevers, soms is het een algemene uitgever die een reeks van bijzonder vormgegeven boeken uitbrengt. De eerste en een van de beroemdste bibliofiele reeksen is De Zilverdistel van PTT-directeur J.F. van Royen, die werd gevolgd door Prae-Palladium, de Palladium-reeks, en vervolgens door een hele waterval van bibliofiele reeksen geïnitieerd door A.A.M. Stols en Charles Nypels. Gedurende de jaren dertig nam de belangstelling voor bibliofilie wat af. Maar in de Tweede Wereldoorlog waren er paradoxaal genoeg weer volop drukkers en uitgevers die fraai drukwerk wilden maken, waarin vaak een element van verzet te vinden is: de clandestiene of illegale uitgevers.

In 1945 werd in Utrecht een uitgeverij voor 'bibliofiele' boeken opgericht, de Stichting De Roos, die verzorgde boeken in een constante oplage van 175 genummerde exemplaren uitgeeft.

Margedrukkers vinden elkaar sinds 1975 in de Stichting Drukwerk in de Marge. Deze drukkers hebben een passie voor het met de hand vervaardigen van boeken en weten zich omringd door een kring van fans. Bekende Nederlandse drukkers van bibliofiele boeken van de laatste 25 jaar zijn onder meer Ger Kleis (Sub Signo Libelli), Ben Hosman (Regulierenpers) en Jan Keijser (Avalon Pers).

• Holbrook Jackson, The anatomy of bibliomania. London, Faber and Faber, 1950.
• P.J. Buijnsters, Het verzamelen van boeken: een handleiding. Utrecht, HES, 1992.
• Menno Voskuil, Genummerd & gesigneerd. Een onderzoek naar de invloed van bibliofiele uitgaven op de antiquarische markt. Rotterdam, 2002 (doctoraalscriptie).
• Alberto Manguel, De bibliotheek bij nacht - De liefde voor boeken en de kunst van het verzamelen. Amsterdam, Ambo, 2007.
• Het ideale boek. Honderd jaar private press in Nederland, 1910-2010. Den Haag, 2010.
• Piet J. Buijnsters, Geschiedenis van de Nederlandse bibliofilie. Boek- en prentverzamelaars 1750-2010. Nijmegen, 2010.

• Stichting Drukwerk in de Marge