Anthony Fokker

Fokker vliegt rond de Grote of Sint-Bavokerk in Haarlem op 1 september 1911

De Fokker A-2

Fokker Dr.I 3 - Duits jachtvliegtuig in de Eerste Wereldoorlog

De Fokker S11 Vliegtuigregistratienummer PH-GRY

Fokker, lid van de patriciaatsfamilie Fokker, werd op 6 april 1890 geboren op Java, in het toenmalige Nederlands-Indië, als zoon van de koffieplanter Herman Fokker. Vier jaar later verhuisde de familie naar Haarlem om Tony en zijn oudere zus Toos een Nederlandse opvoeding te kunnen geven. Fokker senior was een self-made man, en ook Anthony zelf hield het op school niet uit. Hij speelde liever met zijn modeltrein en zijn stoommachine. Hij verliet de middelbare school voortijdig. Hij vond een lekvrije band uit, maar de uitvinding bleek al door een ander gepatenteerd.

In de zomer van 1910 stuurde zijn vader hem naar een monteuropleiding in Duitsland. Fokker wilde echter liever vliegen, en besloot naar een andere school te gaan. Zijn eerste propellervliegtuigje, dat hij in 1910 ontwierp en construeerde, noemde hij De Spin. Op 31 augustus 1911 gaf hij ter opluistering van Koninginnedag in Haarlem een vliegdemonstratie vanaf het kermisterrein bij de Schoterveense Molen.[1] De dag erna maakte hij vanaf dat terrein een rondje om de toren van de Grote of Sint-Bavokerk.[2] Vervolgens maakte hij een landing in het Kleverpark. Hij testte zelf zijn modellen.

In 1912 vertrok Fokker naar Johannisthal, een vliegveld in de buurt van Berlijn, waar hij een bedrijf oprichtte, Fokker Aeroplanbau. In de jaren daarop construeerde hij diverse andere typen vliegtuigen. Het bedrijf leverde circa 700 gevechtsvliegtuigen aan het Duitse leger. In 1913 maakte Anthony Fokker zijn eerste looping met een vliegtuig. Hij was daarmee de tweede, na de Rus Pyotr Nesterov. Ondanks verwoede pogingen van Fokker om ook vliegtuigen aan Nederland te verkopen, was Nederland alleen geïnteresseerd in Franse en Engelse toestellen. Dat deed Fokker toen definitief besluiten om voor de Duitsers te werken. Die gaven hem alle ruimte en waardeerden zijn werk. Bij het uitbreken van de oorlog werd de fabriek door de staat overgenomen en verplaatst naar Schwerin, waar Fokker aanbleef als directeur.

Fokker bezocht het front en bezorgde de Duitsers een nagenoeg oppermachtige positie in de lucht, dankzij zijn revolutionaire synchronisatiesysteem. Door dit systeem werd de mitrailleur door een simpele op de propelleras gemonteerde borgpen geblokkeerd zodra een propellerblad zich voor de loop bevond. Dit zorgde ervoor dat men bij verschillende toerentallen van de propeller toch recht naar voren kon schieten zonder de propeller te raken. De Entente (Frankrijk en Engeland) vloog met metalen plaatjes op de propellers om de afgeschoten kogels af te doen ketsen. Het systeem van Fokker was vele keren effectiever dan dat van de geallieerden.

Het eerste bekende en succesvolle vliegtuig dat Fokker produceerde was de Fokker Eindecker, met de gesynchroniseerde mitrailleur. Deze techniek paste hij toe op twee zeer succesvolle vliegtuigen, de Dr.I Dreidecker en de D.VII. De Duitsers vroegen Anthony Fokker om de productie grootscheeps aan te pakken, waarop in zijn fabriekshallen in Schwerin duizenden arbeiders werden ingezet die tientallen toestellen per dag in elkaar schroefden en lijmden.

Fokker raakte bevriend met de grote man van de Duitse oorlogsvliegers, Manfred von Richthofen, bijgenaamd de Rode Baron. De Fokker Dr.I werd vooral bekend toen Von Richthofen met dit toestel ging vliegen. De Fokker D.VII wordt beschouwd als het beste vliegtuig uit de hele Eerste Wereldoorlog. Aan het eind van de oorlog was een van de eisen van de geallieerden dat alle D.VII’s vernietigd of ingeleverd werden. Ongeveer 140 vliegtuigen werden naar de Verenigde Staten verscheept.

In 1919 keerde Anthony Fokker terug in Nederland en sloot zich aan bij de N.V. Trompenburg. Op 21 juli 1919 richtte hij de Nederlandse Vliegtuigenfabriek op. Dit kon hij doen met steun van familie, de Steenkolen Handels Vereniging (SHV) (eigendom van de families Van Beuningen en Fentener van Vlissingen) en enkele rijke particulieren.

Hij trouwde op 25 maart 1919 in Haarlem met Sophie Marie Elisabeth von Morgen. Dit huwelijk strandde na vier jaar.

In 1922 vertrok Fokker naar de Verenigde Staten, waar hij zich tot Amerikaan liet naturaliseren. Al in 1923 begon hij ook daar met een eigen vliegtuigfabriek.

Hij hertrouwde in juli 1927 in New York met Violet Austman, die overleed na een sprong uit het raam van haar appartement.

Anthony Fokker overleed op 49-jarige leeftijd als gevolg van complicaties na een operatie aan zijn neusbijholten. Zijn as werd bijgezet in het familiegraf op de begraafplaats Westerveld in Driehuis.

• In de Vlaamse stripreeks Suske en Wiske wordt Tante Sidonia in het album De briesende bruid naar de periode rond de Eerste Wereldoorlog geflitst. Daar ontmoet ze Anthony Fokker met wie ze hoopt een relatie te kunnen beginnen. Hij is echter meer geïnteresseerd in zijn vliegtuig.
• Anthony Fokker eindigde in 2005 op nr. 33 tijdens de verkiezing van De grootste Nederlander.

• A.H.G. Fokker & Bruce Gould, De Vliegende Hollander, Uitg. Van Holkema en Warendorf (met voorwoord van C.J. Snijders), 1931
• Marc Dierikx, Dwarswind. Een biografie van Anthony Fokker, Sdu Uitgevers, Den Haag, 1997
• Marc Dierikx, Anthony Fokker. Een vervlogen leven, Uitg. Boom, Amsterdam, 2014

• Aflevering Andere Tijden (VPRO, 8 mrt 2007) over Anthony Fokker met door Fokker zelf gefilmde beelden
• Aflevering Hoge Bomen (AVRO, 26 nov 2008) met o.a. nooit eerder uitgezonden archief- en homevideomateriaal

Zie de categorie Anthony Fokker van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.