Anabasis (Xenophon)

Volgens de traditionele indeling bestaat het werk uit zeven boeken. Daarbinnen wordt de eigenlijke Anabasis opgevolgd door de Katabasis, hetgeen "de tocht uit het binnenland" betekent. Een zeer beroemde scène daaruit is die waar de Grieken huilend van geluk de zee met Thálassa! Thálassa! begroeten als ze de laatste bergrug overwonnen hebben. De boeken V-VII worden ook soms de Parabasis (vervolg) genoemd omdat hier het leger zich opgesplitst heeft. Het eindigt met de aankomst van Xenophon in Pergamon, waar zijn troepen zich in dienst stellen van Thibron om de Perzen te bevechten.

• Boek 1: Inhuring van het leger door Cyrus, opmars tegen Artaxerxes en slag bij Cunaxa.
• Boek 2: Ontdekking van de dood van Cyrus, onderhandelingen en bestand met Artaxerxes, moord op de Griekse aanvoerders.
• Boek 3: Verkiezing van nieuwe aanvoerders (waaronder Xenophon) en begin van de terugtocht.
• Boek 4: Tocht over land, winterse oversteek van de Armeense bergen, aankomst bij Trebizonde aan de Zwarte Zee.
• Boek 5: Plundertocht langs de zee op zoek naar schepen.
• Boek 6: Verkiezing van Cheirisophos tot enig aanvoerder (na weigering van Xenophon). Inscheping naar Heraclea, nieuwe plundertocht op land, inscheping te Chrysopolis.
• Boek 7: Inhuring door Seuthes II om zijn Thracische koninkrijk te heroveren, aankomst te Salmydessos. Xenophon leidt het leger naar Klein-Azië. Inhuring door Thibron in Pergamon.

De oudste handschriften van de Anabasis gaan terug tot de 12e-15e eeuw. Traditioneel werd een onderscheid gemaakt tussen betere en mindere manuscripten, maar deze classificatie is zelf niet altijd betrouwbaar gebleken.

Hoewel Xenophon een uitgebreid verslag geeft over de reis, en beschrijvingen over volkeren, landen, zeden en gewoontes, en het treffen van de legers, dient men zich te realiseren dat Cyrus de broodheer van Xenophon was. Daardoor zal deze de gebeurtenissen meer gekleurd weergegeven hebben dan bijvoorbeeld Plutarchus, die een zeer objectief verslag schreef, hoewel een hele tijd na dato. Een ander subjectief element is dat Xenophon steeds de militaire zwakte van de Aziatische volkeren beklemtoont, iets dat wel gezien is als een propagandistische aansporing tot een panhelleense aanvalsoorlog richting Perzië. Alexander de Grote had een exemplaar van de Anabasis bij zich tijdens zijn verovering van het Perzische Rijk.

Vele generaties scholieren maakten via het zuivere Attisch van de Anabasis voor het eerst kennis met de Oud-Griekse literatuur.

De historicus Dan Sleigh heeft op basis van deze Anabasis het boek Afstande in het Afrikaans geschreven. In het Nederlands werd dit vertaald als De Lange Tocht.

• Anabasis. De tocht van de tienduizend, vertaald door Gerard Koolschijn en Nicolaas Matsier, 2006, ISBN 9789025361006 (herziene versie van hun vertaling uit 1971)
• Tocht van de tienduizend, vertaald door Marc Moonen, 1988, ISBN 9789026942709
• Anabasis of Tocht van Cyrus , vert. Hendrik Clemens Muller, 1893

• John W. I. Lee, A Greek Army on the March. Soldiers and Survival in Xenophon’s Anabasis, Cambridge University Press, Cambridge MA, 2007
• Robin Waterfield, Xenophon’s Retreat. Greece, Persia, and the End of the Golden Age, Belknap Press, Cambridge MA, 2006
• Robin Lane Fox (red.), The Long March. Xenophon and the Ten Thousand, Yale University Press, New Haven CT, 2004
• Otto Lendle, Kommentar zu Xenophons Anabasis (Bücher 1–7), Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 1995