Amsterdam (schip, 1748)

De Amsterdam werd in 1748 gebouwd op de VOC-werf te Amsterdam en liep daar rond de jaarwisseling van stapel. Na belading en inscheping op de rede van Texel voer het op 8 januari 1749 uit voor zijn eerste reis naar de Oost.

Aan boord bevond zich het voor dit scheepstype gebruikelijke aantal bemanningsleden (203 man, waaronder de 33-jarige kapitein Willem Klump), een contingent soldaten (127 man), en ook 5 passagiers. De lading bestond uit handelswaren (textiel en wijn), ballast (bouwstenen en kanonnen), en bevatte daarnaast artikelen voor gebruik door de VOC in de Oost (papier, pennen, gereedschappen, en dergelijke) en proviand. Tot de lading behoorden tevens 27 kisten zilver, die destijds een totale waarde van zo'n 300.000 gulden hadden; tegenwoordig ettelijke miljoenen euro's.

Restanten van het wrak van de Amsterdam bij laagwater op het strand van Hastings.

Wegens een zuidwesterstorm lukte het niet om van Texel zuidwaarts te varen. Tijdens de derde poging zocht kapitein Klump de bescherming van een baai bij het Engelse Hastings. Het schip raakte een zandbank en verloor het roer, waarna werd geankerd in de baai van Pevensey. Toen de storm maar niet ging liggen, zag de kapitein zich op 26 januari genoodzaakt de Amsterdam op het strand te zetten, om zo te proberen de rest van de bemanning -50 man waren ondertussen door een epidemie overleden- en het schip van de ondergang te redden.

De bemanning slaagde erin aan land te komen en het meeste zilver mee te voeren. Plunderaars stortten zich vrijwel onmiddellijk op het schip (met name Anthony Watson, die voor 1200 Engelse ponden aan overgebleven zilver meenam uit de kapiteinshut - in die dagen een fortuin waarvan levenslang kon worden gerentenierd). Na enige dagen van plunderingen werd de situatie door Engelse troepen onder controle gebracht.

In de daaropvolgende drie weken deed de VOC verwoede pogingen om het schip te redden, maar alles bleek tevergeefs: de Amsterdam zakte weg in de klei en werd overspoeld door het water. Op 11 maart 1749 gaf de VOC alle pogingen om de lading te redden op. De 'Amsterdam' zakte verder weg en ligt daar tot de dag van vandaag.

Sommige objecten van het schip zijn geborgen en staan nu in een museum in Hastings, behalve het anker, dat op St Katharine Docks in Londen staat als publieke kunst.[1]

Model van de Amsterdam in Madurodam.

In de daaropvolgende eeuwen hebben schatgravers regelmatig in het wrak gezocht naar overblijfselen van de lading. In de 20e eeuw zijn verscheidene stichtingen en groeperingen bezig geweest om het wrak in zijn huidige staat te behouden als historisch erfgoed, nadat het bij ongewoon laag tij in 1969 bloot was komen te liggen. Er zijn verscheidene operaties uitgevoerd om schade aan het wrak door zee en wind te beperken; onder meer het plaatsen van een constructie van stalen balken en platen die als golfbreker en net moest dienen. De Stichting VOC-schip Amsterdam liet in 1984, 1985 en 1986 opgravingen uitvoeren. De constructie van stalen balken is in oktober 1999 weer verwijderd omdat vrees bestond dat deze het wrak zou beschadigen. In 2002 is getracht het scheepswrak in te pakken met zandrollen. In 1982 werd begonnen met de bouw van een replica op een terreintje langs het IJ.Als bouwmeester werd Cees van de Meer aangesteld. Hij was d e enige betaalde "vrijwilliger". Aanvankelijk was het de bedoeling van de Stichting "Amsterdam bouwt Oost-Indiëvaarder" om alleen de romp te bouwen als educatief project over de VOC tijd. Al in de eerste 2 jaren ontstond bij het toenmalige vrijwilligersbestuur de gedachte om een volledig zeewaardig schip te bouwen. Daarvoor was een andere benadering van de organisatie, financiering, en exploitate nodig. In 1990 werd de "NV Amsterdam bouwt Oost-Indiëvaarder" door het Stichtingsbestuur "verkocht" aan het Scheepvaartmuseum met het schip als eigendom voor Dfl 1-= en trad het stichtingsbestuur af. In de periode daarvóór werd tesamen met Sail Amsterdam 1990 besloten dat de Amsterdam zou meevaren voorop bij de Sail-intocht van IJmuiden naar Amsterdam op 9 augustus 1990. Hetgeen geschiedde onder gezag van ex-marine kolonel Joop Voet, met oa Premier Lubbers en vele anderen aan boord. Uiteraard beschikte het schip daarbij over alle vereiste vergunningen als passagiersschip. Direct na de Sail is de Amsterdam naar Scheveningen gevaren, alwaar een commerciële sponsor een week lang haar klanten kon ontvangen aan boord. Heel veel werk op het gebied van financiën, vergunningen, contracten, etc is verzet door Drs Piet van de Werf, vice voorzitter , destijds directeur bij ABNAMRO in Amsterdam.

In juni 1985 verscheen een verhaal van Suske en Wiske getiteld Angst op de 'Amsterdam', dat zich afspeelt op het schip ten tijde van de ramp. Naast de normale uitgave in de Vierkleuren Reeks verschenen twee speciale uitgaven die waren bedoeld om geld in te zamelen voor de opgravingen bij Hastings.

In Madurodam is een miniatuur van De Amsterdam te zien naast Het Scheepvaartmuseum.

Uitzicht op de replica van de Amsterdam vanuit Het Scheepvaartmuseum.

Toen aan het eind van de 20e eeuw de interesse voor de historie van de VOC en haar rol in de geschiedenis van Nederland toenam, ontstonden plannen om VOC-schepen na te bouwen. Eén van die schepen is de Amsterdam. Tussen 1982 en 1990 werd hiervan uit irokohout een replica gebouwd door 400 vrijwilligers van de Stichting Amsterdam Bouwt Oostindiëvaarder (SABO). Deze replica ligt sinds 1990 aan de steiger van Het Scheepvaartmuseum te Amsterdam, het vroegere 's Lands Zeemagazijn.

Scheepsgegevens van de replica:

• Lengte van de kiel: 42,5 m
• Lengte van boegspriet tot spiegel: 48 m
• Breedte: 11,5 m
• Diepgang: 5,5 m
• Hoogte: 56 m
• Waterverplaatsing: 1.100 ton
• Aantal kanonnen: 16

• 
  Interieur
• 
  Kapiteinskamer
• 
  Slaapkooien
• 
  Laadruimte

• Stichting VOC-schip Amsterdam
• VOC-schip Amsterdam in Het Scheepvaartmuseum
• VOC-schip Amsterdam op Erfgoed van de Week, www.amsterdam.nl
• Foto's van VOC-schip Amsterdam in de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam

Zie de categorie Amsterdam (schip, 1748) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Zie de categorie Amsterdam (schip, 1990) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.