Trotski’s afkeer van het stalinisme houdt nauw verband met zijn afkeer van het fascisme. In wezen beschouwt hij de stalinisten ook als fascisten, mede door hun dictatoriale handelswijze. Sowieso lagen Trotski en Stalin altijd overhoop; tijdens de burgeroorlog om de gunst van Lenin; een andere keer weer over de theorie van de ‘permanente revolutie' en die van ‘socialisme in één land’. Stalin gaf de macht van de bureaucratie – de ambtenaren – de hoogste prioriteit. Door deze macht centraal te stellen, worden de buitenlandse communistische partijen gebruikt om de buitenlandse politiek uit te voeren; zo werd de revolutie niet verder verspreid, maar juist afgeremd. Want de export van de revolutie (de permanente revolutie) zou de kritiek op het bureaucratische stalinisme versterken; en dat is verzwakking. Stalin besloot dus zijn macht veilig te consolideren. En omdat het marxisme, trotskisme en leninisme (laatstgenoemde relatief minder) democratisch van aard waren/zijn, hoefden zij geen kritiek te vrezen op hun revolutie; en zat er geen gevaar in de permanente revolutie. Dat is dus de reden en meteen het verschil in mening.
Trotski laat in zijn geschriften een duidelijke afkeer merken van het stalinisme. Bijvoorbeeld in 'De verraden revolutie: Wat is de Sovjet-Unie en waar gaat zij naar toe?', 'Stalinisme en bolsjewisme' en 'Ik zet mijn leven op het spel'. Laatst genoemde is een toespraak van hem, gehouden in Kopenhagen. Het is een verweer tegen de stalinistische repressie op hem. Hij haalt hier fel uit naar Stalin en het stalinistische regime.
In een ander geschrift noemt hij de Sovjet-Unie onder Stalin een ontaarde arbeidersstaat. Hij analyseert ook in hoeverre het bolsjewisme/leninisme verantwoordelijk is voor het stalinisme. Volgens hem is dit aan de ene kant wel zo, en aan de andere kant niet; je kan het uit verschillende opzichten bekijken – het revolutionaire en het thermidoriaanse opzicht. Maar dat zijn termen voor de gevorderden; zonder die termen blijft deze beginnersgids duidelijk genoeg! Feit is wel dat Stalin zijn denkbeelden bijna niet op de marxistische principes baseerde. Het beste voorbeeld daarvan is wel zijn theorie van communisme in één land, die lijnrecht tegenover Marx, maar ook tegenover Lenin en Trotski staat. Zij baseerden hun principes grotendeels op Marx; zij hingen ook de theorie van de permanente revolutie aan. Trotski had overigens achteraf ook kritiek op Lenin; met name op zijn handelen na de Revolutie; de democratie die een dictatuur werd en de permanente revolutie die niet geëxporteerd werd. Lenin vond de Sovjet-Unie daar nog te instabiel voor, wat door Stalin werd voortgezet; zij het om andere redenen. Maar Trotski’s kritiek op Lenin steekt nog schril af bij de kritiek op Stalin.