Speciale verbuigingen
Een aantal substantieven volgen nog steeds de Oud-Griekse verbuiging; er is één mannelijke groep en er zijn er vier onzijdige. We overlopen ze een voor een:
Mannelijke substantieven op -έας/-ης
| laatste | voor- laatste | derde laatste | |
|---|---|---|---|
| Nom. Enk. | δεκανέας | πρέσβης | πρύτανης |
| Gen. Enk. | δεκανέα | πρέσβη | πρύτανη |
| Acc. Enk. | δεκανέα | πρέσβη | πρύτανη |
| Voc. Enk. | δεκανέα | πρέσβη | πρύτανη |
| Nom. Mv. | δεκανείς | πρέσβεις | πρυτάνεις |
| Gen. Mv. | δεκανέων | πρέσβεων | πρυτάνεων |
| Acc. Mv. | δεκανείς | πρέσβεις | πρυτάνεις |
| Betekenis | korporaal | ambassadeur | rector |
Het woord γονείς "ouders" bestaat enkel in het meervoud.
Onzijdige substantieven op -ον
| laatste | voor- laatste | |
|---|---|---|
| Nom. Enk. | ον | καθήκον |
| Gen. Enk. | όντος | καθήκοντος |
| Acc. Enk. | ον | καθήκον |
| Nom. Mv. | όντα | καθήκοντα |
| Gen. Mv. | όντων | καθηκόντων |
| Acc. Mv. | όντα | καθήκοντα |
| Betekenis | wezen | plicht |
De groep bevat verder nog deze woorden:
- παρόν "heden"
- παρελθόν "verleden"
- προϊόν "product"
- προσόν "talent"
- ενδιαφέρον "belangstelling"
- συμφέρον "voordeel"
- μέλλον "toekomst"
Onzijdige substantieven op -αν
Deze groep bevat slechts enkele substantieven:
| laatste | voor- laatste | |
|---|---|---|
| Nom. Enk. | παν | σύμπαν |
| Gen. Enk. | παντός | σύμπαντος |
| Acc. Enk. | παν | σύμπαν |
| Nom. Mv. | πάντα | σύμπαντα |
| Gen. Mv. | πάντων | συμπάντων |
| Acc. Mv. | πάντα | σύμπαντα |
| Betekenis | heelal | universum |
Verder nog: συμβάν "gebeurtenis".
Onzijdige substantieven op -εν
Deze groep bevat slechts twee substantieven:
| laatste | voor- laatste | |
|---|---|---|
| Nom. Enk. | μηδέν | φωνήεν |
| Gen. Enk. | μηδενός | φωνήεντος |
| Acc. Enk. | μηδέν | φωνήεν |
| Nom. Mv. | φωνήεντα | |
| Gen. Mv. | φωνηέντων | |
| Acc. Mv. | φωνήεντα | |
| Betekenis | nul | klinker |
Opmerking:
- μηδέν "nul" heeft geen meervoud. Als we toch een meervoud nodig hebben, dan wordt op het meervoud van het woord μηδενικό "nulpunt" beroep gedaan.
Onzijdige substantieven op -υ
Deze groep bevat slechts drie substantieven:
| laatste | voor- laatste | derde laatste | |
|---|---|---|---|
| Nom. Enk. | οξύ | δόρυ | ήμισυ |
| Gen. Enk. | οξέος | δόρατος | ημίσεος |
| Acc. Enk. | οξύ | δόρυ | ήμισυ |
| Nom. Mv. | οξέα | δόρατα | — |
| Gen. Mv. | οξέων | δοράτων | — |
| Acc. Mv. | οξέα | δόρατα | — |
| Betekenis | zuur | lans | helft |
Volledig onregelmatig
Het volgende mannelijk woord valt onder geen enkele categorie:
| laatste | |
|---|---|
| Nom. Enk. | μυς |
| Gen. Enk. | μυός |
| Acc. Enk. | μυ |
| Nom. Mv. | μυς/μυές |
| Gen. Mv. | μυών |
| Acc. Mv. | μυς/μυές |
| Betekenis | spier |
Opmerking:
- De meervoudsvormen μυς komen het frequentst voor.
Onverbuigbare substantieven
Volgende groepen substantieven zijn onverbuigbaar, de lidwoorden die erbij staan worden natuurlijk wel verbogen.
- de letters van het alfabet: το άλφα, το βήτα (maar του άλφα, τα βήτα, ...)
- leenwoorden die niet één van de toegestane uitgangen van de Griekse substantieven hebben: το σπορ (sport), το ρεκόρ (het record), ...
- Griekse familienamen in de genitief
De meeste zulke woorden zijn onzijdig maar niet alle, bvb.
- η πλαζ "het strand"
- ο ντέτεκτιβ "de detective"
Twee onzijdige woorden op -ρ worden toch verbogen:
voor- laatste laatste Nom. Enk. ήπαρ πυρ Gen. Enk. ήπατος πυρός Acc. Enk. ήπαρ πυρ Nom. Mv. ήπατα πυρά Gen. Mv. ηπάτων πυρών Acc. Mv. ήπατα πυρά Betekenis lever vuur (van een wapen)
Onvolledig verbuigbare substantieven
In het Grieks bestaan er enkele substantieven die geen genitief bezitten, de meeste worden enkel in vaste uitdrukkingen gebruikt. Er zijn maar drie belangrijke woorden in deze categorie:
- το δείλι "de avondschemering"
- το πρωί "de ochtend"
- το σέβας "het respect" (meervoud: σέβη)
Er bestaan ook drie mannelijke woorden die enkel in het enkelvoud bestaan, zij hebben echter elk een variant die zowel in het enkelvoud als het meervoud bestaat:
- γίγας – variant: γίγαντας "reus"
- ελέφας – variant: ελέφαντας "olifant"
- χάρος – variant: χάροντας "(de verpersoonlijking van de) dood"
Woorden met meerdere geslachten
Woorden die naar personen verwijzen
Voor heel wat woorden die beroepen en personen aanduiden, bestaat er slechts één vorm die zowel mannelijk als vrouwelijk kan zijn. Er is dus slechts één verbuiging en we zien aan het lidwoord of er een man of een vrouw bedoeld wordt.
We onderscheiden 5 groepen:
- Verbogen als mannelijke woorden op -ας: επαγγελματίας "professional", μάρτυρας "getuige", ταμίας "kassier(ster)".
- Verbogen als mannelijke woorden op -ης: βουλευτής "parlementair", καλλητέχνης "kunstena(a)r(es)", ληστής "rover", πολίτης "burger", δικαστής "rechter".
- In deze groep gebruiken we in de genitief enkelvoud meestal wel een afzonderlijk vorm: του δικαστή/της δικαστού.
- Verbogen als mannelijke woorden op -ος: γιατρός "arts", δικηγόρος "jurist", μαθηματικός "wiskundige", οικονομολόγος "econoom", σύζυγος "echtgeno(o)t(e)", υπάλληλος "bediende", υπουργός "minister", ψυχολόγος "psycholoog".
- Verbogen als mannelijke woorden op -εας: γραμματέας "secretaris(esse)", διερμηνέας "vertaler", εισαγγηλέας "aanklager", σηγγραφέας "auteur".
- In deze groep gebruiken we in de genitief enkelvoud meestal wel een afzonderlijk vorm: του γραμματέα/της γραμματέως.
- Tenslotte zijn er drie woorden met een eigen verbuiging:
laatste Nom. Enk. ο/η συγγενής Gen. Enk. του/της συγγενή του/της συγγενούς Acc. Enk. το/τη συγγενή Voc. Enk. συγγενή Nom. Mv. οι συγγενείς Gen. Mv. των συγγενών Acc. Mv. τους/τις συγγενείς Betekenis verwant - De overige twee zijn: ασθενής "zieke", ευγενής "edele/edeldame"
Woorden die naar dingen verwijzen
Er bestaan vier mannelijke en één vrouwelijk substantief waarvan het meervoud onzijdig is:
- ο πλούτος → τα πλούτη "rijkdom"
- ο σανός → τα σανά "hooi"
- ο τάρταρος → τα τάρταρα "hel"
- ο στήθος → τα στήθια "borst"
- η νιότη → τα νιάτα "jeugd"
Er bestaan ook twaalf mannelijke substantieven die zowel een mannelijk als een onzijdig meervoud hebben:
- ο βάτος → οι βάτοι / τα βάτα "braamstruik"
- ο βράχος → οι βράχοι / τα βράχια "rots"
- ο ναύλος → οι ναύλοι / τα ναύλα "vrachtprijs"
- ο ουρανός → οι ουρανοί / τα ουράνια "hemel"
Βij volgende woorden verschilt de betekenis van beide meervouden (het enkelvoud heeft natuurlijk beide betekenissen):
- ο δεσμός → οι δεσμοί "band, knoop" – τα δεσμά "boeien"
- ο καπνός → οι καπνοί "rook" – τα καπνά "rookwaren"
- ο λαιμός → οι λαιμοί "keel" – τα λαιμά "keelpijn"
- ο λόγος → οι λόγοι "redevoering" – τα λόγια "woorden"
- ο φάκελος → οι φάκελοι "briefomslag" – τα φάκελα "dossier"
- ο χρόνος → οι χρόνοι "tijd" – τα χρόνια "jaar"
- ο αδελφός → οι αδελφοί "broer" – τα αδέλφια "alle broers en zussen van één persoon"
- ο ξάδελφος → οι ξάδελφοι "neef" – τα ξαδέλφια "alle neven en nichten van één persoon"
- Zowel αδελφός als ξάδελφος mag je ook met -ρ- schrijven: αδερφός, ξάδερφος.
>> Nieuwgrieks >> Substantieven >> Onregelmatige substantieven