հայիմ
Old Armenian
Etymology
The origin is uncertain. Perhaps from Proto-Indo-European *peh₂- (“to protect”) with a semantic shift “to protect” → “to watch over” → “to watch, to look”. See also նայիմ (nayim), յայտ (yayt).
Verb
հայիմ • (hayim) (aorist indicative հայեցայ)
- to watch, to look, to give a look, to cast the eyes on, to see; to look upon, to gaze on, to consider attentively, to look in the face, to observe, to contemplate, to speculate, to weigh well
- գեղեցիկ հայելով ― gełecʿik hayelov ― handsome, elegant, beautiful, charming
- հայել ի վեր ― hayel i ver ― to look up
- հայել ընդ պատուհանն ― hayel ənd patuhann ― to peep or look in at the window or through the window
- հայել գաղտագողի ― hayel gałtagołi ― to look stealthily at
- պշուցեալ հայել յոք անյագ ― pšucʿeal hayel yokʿ anyag ― to gaze with greedy or devouring eyes at, to stare at
- հայել յայրատս/յայրատութեամբ ― hayel yayrats/yayratutʿeamb ― to look at impudently, lustfully, lewdly
- հայել յոք սիրով, գորովալից աչօք ― hayel yokʿ sirov, gorovalicʿ ačʿōkʿ ― to look at lovingly or tenderly, to look sweet upon, to cast sheep's eyes on, to ogle
- հայել խանդաղատանօք ― hayel xandałatanōkʿ ― to gaze on dotingly, with fondness, with glistening eyes
- ընդ ակամբ հայել յոք ― ənd akamb hayel yokʿ ― to look scornfully at or with contempt
- հայել մտօք ― hayel mtōkʿ ― to contemplate, to muse on
- մինչդեռ նա այսր անդր հայէր ― minčʿdeṙ na aysr andr hayēr ― as he looked about or around
- to take care
- to concern, to regard
- ոչինչ հայեցեալ ի ― očʿinčʿ hayecʿeal i ― in spite of, despite
- to have in view, to aspire to, to aim at
- to face, to front, to look on, to overlook
Usage notes
According to some there are subtleties in the meaning of three synonyms: հայել (hayel) means “to look from below upwards”, նայել (nayel) means “to look from above downwards” and տեսանել (tesanel) means “to look straight”.
Conjugation
mediopassive
| infinitive | հայել, հայիլ* (hayel, hayil*) | participle | հայեցեալ (hayecʿeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | հայեցուցանեմ (hayecʿucʿanem) | aorist stem | հայեց- (hayecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայիմ (hayim) | հայիս (hayis) | հայի (hayi) | հայիմք (hayimkʿ) | հայիք (hayikʿ) | հային (hayin) | |
| imperfect | հայէի (hayēi) | հայէիր (hayēir) | հայէր, հայիւր (hayēr, hayiwr) | հայէաք (hayēakʿ) | հայէիք (hayēikʿ) | հայէին (hayēin) | |
| aorist | հայեցայ (hayecʿay) | հայեցար (hayecʿar) | հայեցաւ (hayecʿaw) | հայեցաք (hayecʿakʿ) | հայեցայք (hayecʿaykʿ) | հայեցան (hayecʿan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայիցիմ (hayicʿim) | հայիցիս (hayicʿis) | հայիցի (hayicʿi) | հայիցիմք (hayicʿimkʿ) | հայիցիք (hayicʿikʿ) | հայիցին (hayicʿin) | |
| aorist | հայեցայց (hayecʿaycʿ) | հայեսցիս (hayescʿis) | հայեսցի (hayescʿi) | հայեսցուք (hayescʿukʿ) | հայեսջիք (hayesǰikʿ) | հայեսցին (hayescʿin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հայեա՛ց, հայեա՛ (hayeácʿ, hayeá) | — | — | հայեցարո՛ւք (hayecʿarúkʿ) | — | |
| cohortative | — | հայեսջի՛ր (hayesǰír) | — | — | հայեսջի՛ք (hayesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հայիր (mí hayir) | — | — | մի՛ հայիք (mí hayikʿ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
- ահագնահայեաց (ahagnahayeacʿ)
- ահաւորահայեաց (ahaworahayeacʿ)
- ամենահայեաց (amenahayeacʿ)
- անբաւահայեաց (anbawahayeacʿ)
- աշխարհահայեաց (ašxarhahayeacʿ)
- աստուածահայեաց (astuacahayeacʿ)
- արդարահայեաց (ardarahayeacʿ)
- արժանահայեաց (aržanahayeacʿ)
- բազմահայեաց (bazmahayeacʿ)
- բարեհայեաց (barehayeacʿ)
- բարձրահայեաց (barjrahayeacʿ)
- բարձրահայեցողութիւն (barjrahayecʿołutʿiwn)
- բացահայեաց (bacʿahayeacʿ)
- բթահայեաց (btʿahayeacʿ)
- բիճհայեաց (bičhayeacʿ)
- գրահայեաց (grahayeacʿ)
- դառնահայեաց (daṙnahayeacʿ)
- դժնահայեաց (džnahayeacʿ)
- դժուարահայեաց (džuarahayeacʿ)
- երագահայեաց (eragahayeacʿ)
- երկնահայեաց (erknahayeacʿ)
- զգուշահայեաց (zgušahayeacʿ)
- զուարթահայեաց (zuartʿahayeacʿ)
- ընդվայրահայեաց (əndvayrahayeacʿ)
- իմաստահայեաց (imastahayeacʿ)
- ինքնահայեաց (inkʿnahayeacʿ)
- լաւահայեաց (lawahayeacʿ)
- խրթնահայեաց (xrtʿnahayeacʿ)
- ծովահայեաց (covahayeacʿ)
- համարձակահայեաց (hamarjakahayeacʿ)
- հայարան (hayaran)
- հայեակ (hayeak)
- հայեացք (hayeacʿkʿ)
- հայելի (hayeli)
- հայեկ (hayek)
- հայեցած (hayecʿac)
- հայեցական (hayecʿakan)
- հայեցիկ (hayecʿik)
- հայեցող (hayecʿoł)
- հայեցողութիւն (hayecʿołutʿiwn)
- հայեցուած (hayecʿuac)
- հայեցութիւն (hayecʿutʿiwn)
- հայեցումն (hayecʿumn)
- հայեցուցանեմ (hayecʿucʿanem)
- հայեցք (hayecʿkʿ)
- հանդիպահայեաց (handipahayeacʿ)
- հեզահայեաց (hezahayeacʿ)
- հեզահայեցութիւն (hezahayecʿutʿiwn)
- յայրատահայեաց (yayratahayeacʿ)
- յառաջահայեաց (yaṙaǰahayeacʿ)
- յառաջհայեցումն (yaṙaǰhayecʿumn)
- յինքնահայեաց (yinkʿnahayeacʿ)
- նախահայեաց (naxahayeacʿ)
- նախահայեցութիւն (naxahayecʿutʿiwn)
- նրբահայեաց (nrbahayeacʿ)
- շրջահայեաց (šrǰahayeacʿ)
- շրջահայեցութիւն (šrǰahayecʿutʿiwn)
- պարահայեաց (parahayeacʿ)
- սրահայեաց (srahayeacʿ)
- սրահայեցութիւն (srahayecʿutʿiwn)
- սրբահայեաց (srbahayeacʿ)
- վայրահայեաց (vayrahayeacʿ)
- վերահայեաց (verahayeacʿ)
- վերահայեցիկ (verahayecʿik)
- վերահայեցող (verahayecʿoł)
- վերահայեցողութիւն (verahayecʿołutʿiwn)
- վերահայեցութիւն (verahayecʿutʿiwn)
- վերհայեցողութիւն (verhayecʿołutʿiwn)
- վերնահայեաց (vernahayeacʿ)
- քաղցրահայեաց (kʿałcʿrahayeacʿ)
- քաջահայեաց (kʿaǰahayeacʿ)
Descendants
- Armenian: հայել (hayel)
References
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “հայիմ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “հայ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 386
This article is issued from
Wiktionary.
The text is licensed under Creative
Commons - Attribution - Sharealike.
Additional terms may apply for the media files.