Zweep

Het gebruik van de zweep als lijfstraf was ook in de westerse wereld eeuwenlang zeer gebruikelijk. Zo kende Groot-Brittannië tot de jaren 50 van de 20e eeuw, naast stokslagen en de roede, zweepslagen als straf voor muiterij en voor geweldpleging tegen gevangenisbewaarders. Tegenwoordig worden zweepslagen nog toegepast in bepaalde islamitische gebieden met de sharia voor delicten als het drinken van alcohol en ontucht door minderjarigen.

Bij de marine op zeilschepen werden lijfstraffen gegeven tot de eerste helft van de 19e eeuw. Wie iets ernstig had gedaan aan boord, o.a. diefstal, ongehoorzaamheid of vechten, werd door de kapitein, een andere (onder)officier (voor de lichtste feiten) of krijgsraad (in de zwaarste gevallen) veroordeeld tot een aantal -vaak dozijn(en)- zweepslagen, naargelang de ernst van de misdaad. Zwaardere straffen werden in twee dagen uitgevoerd, dus bijvoorbeeld eerst twee dozijn en een paar dagen later weer twee dozijn. De straf werd vaak uitgevoerd met de kat met de negen staarten (cat o' nine tails). Die gesel heeft negen koordstrengen met geknoopte uiteinden. Bij een typische uitvoering van zo'n straf moest iedereen aan boord aanwezig zijn om de geseling bij te wonen. De veroordeelde werd aan een houten rooster of het touwwant gebonden en zijn bovenlichaam werd ontbloot. Eventueel begeleid met tromgeroffel werd het exacte aantal slagen aan de gevonniste toegedeeld. Daarna werd hij van het want gehaald en kon zijn bebloede gestriemde rug door de chirurgijn worden verzorgd. Een dergelijke straf diende als waarschuwing voor iedereen aan boord. Zelden werd een onverbeterlijke persoon, na een extreem ernstige misdaad, nog strenger gestraft, bijvoorbeeld door kielhalen of het achterlaten op een eiland. Een lederen uitvoering van de kat was in zwang bij sommige landlegers en in strafkolonies.

Op plantages in westerse kolonies en de Zuidelijke staten van Noord-Amerika werden Afrikaanse slaven in de 19e eeuw, vaak door de foreman (opzichter) van de plantage-eigenaar, met zweepslagen gestraft, in gedwongen bijzijn van andere slaven. De slaaf of slavin werd bij ontsnappingspoging of een andere vergrijp, in de ogen van de meesters een misdaad, met de zweep bestraft. Na de Amerikaanse Burgeroorlog van 1861 tot 1865 werden private lijfstraffen afgeschaft, alsook de slavernij, maar niet de gerechtelijke, veelal uitgevoerd in gevangenissen.

Linguïstisch en technisch gezien maakt men een onderscheid tussen een zweep en een gesel (of flogger): daar waar een zweep exact één (lange) streng aan een handvat heeft, heeft een gesel twee of meerdere strengen (bijvoorbeeld uit leder, rubber, touw, schoenveters of zelfs kleine kettingen). Het materiaal, de dikte en de vorm van de uiteindes van de strengen bepalen het geluid en de hardheid waarmee slagen aankomen op het slachtoffer. Praktische gesels hebben strengen met een lengte variërend tussen 30 en 60 cm, terwijl zwepen strengen kunnen hebben tot drie meter lang. Hoe langer de strengen, hoe meer oefening men nodig heeft om het instrument goed te hanteren en doelgericht te laten neerkomen.

De knoet is een vooral uit tsaristisch Rusland bekende variant op de kat met negen staarten, waarbij zich aan het eind van de staarten in plaats van een knoop een ijzeren gewichtje bevond. Honderd tot honderdtwintig slagen met de knoet stonden vrijwel gelijk met een doodvonnis. Een antieke voorloper was de Romeinse plumbata (zo genoemd naar de loden gewichtjes). Vooral in Europese kolonies werd ook de chicote gehanteerd.

Zwepen worden veelvuldig gebruikt om dieren te dresseren en te sturen, bijvoorbeeld bij het opdrijven van kuddes of het mennen. Rijzwepen worden ook in de sport bij paardrijden en andere dierenraces toegepast. De zweep is hier niet in de eerste plaats bedoeld om pijnlijk te straffen, maar om door middel van lichte aanwijzingen of een schrikwekkende knal, zoals een herdershond de tanden toont zonder de kudde te bijten, het dier te sturen en te corrigeren.

Sinterklaas straft een jongen, 1852

Het "klappen" van de zweep ontstaat doordat het uiteinde van de zweep bij een slag enige tijd snelheden groter dan de geluidssnelheid in lucht bereikt, en dus door de geluidsbarrière gaat. Dit veroorzaakt een schokgolf die overkomt als een knal.

Het uiteinde van de zweep bereikt die enorme snelheden door de wet van behoud van impuls. De impuls die aan het dikke gedeelte van de zweep wordt toegevoerd wordt via een lopende golf overgedragen naar het dunnere gedeelte, dat een veel kleinere massa heeft en daardoor in snelheid toe zal nemen.

Het knallen van de zweep speelt ook een rol in enkele Sinterklaas-tradities, zoals Klausjagen en Chlauschlöpfen. Ook speelt een zweep een rol bij de helper van Sinterklaas, Père Fouettard (de zweepvader of vader geselaar).

• 
  Een man slaat met een lange zweep tijdens het Klausjagen
• 
  Een man met een zweep bij het Chlauschlöpfen

• 
  Gesel
• 
  Geselkat
• 
  Bullwhip
• 
  Rijzweep
• 
  Longeerzweep

• CorPun - click-klare site-search naar 'whip' (zweep)

Zie de categorie Whips van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Zoek zweep op in het WikiWoordenboek.