Wouter Lutkie

Lutkie stamde uit een welgestelde zakenfamilie en werd aanvankelijk beïnvloed door het idealisme van Ernest Hello en Léon Bloy. Hij raakte echter spoedig meer geïnteresseerd in nationalisme en combineerde dat met zijn fervente katholicisme. Hij werd in 1919 priester gewijd en werd kort daarna kapelaan in Gemonde. De verhouding met zijn bisschop, Arnold Diepen, verliep al vanaf het begin aan stroef en middels twee reizen benutte Lutkie de mogelijkheid zich enigszins doch tijdelijk aan diens gezag te onttrekken. De eerste was in het najaar van 1919. Toen vroeg en verkreeg hij voor enige tijd vrijstelling van de parochiële taken als toezichthouder bij het teruggeleiden van transporten van Oostenrijkse kinderen naar hun vaderland. In Wenen ontmoette hij schrijver Richard Kralik en bracht deze vervolgens in contact met Jacques Maritain, waar Lutkie zelf mee in briefwisseling was. De tweede reis was naar Poznan, Polen, waar hij enige tijd als priester werkzaam was in het ambtsgebied van Sjepticzki, het hoofd der Oekraïense katholieken. In 1922 vroeg Lutkie toestemming aan zijn bisschop om zich terug te trekken uit de directe pastorale zorg. Zijn verzoek werd gehonoreerd en hij vestigde zich in Nuland, waar hij de rest van zijn leven als ambteloos priester doorbracht. De ware toedracht is enigszins onduidelijk aangezien verschillende bronnen spreken over verschillende oorzaken. Wellicht is het een combinatie van factoren, waaronder enerzijds de publicatie van de brochure Dokter Moller (1921) en een conflict over zijn bijdrage aan de oprichting van het rechtse blad Vreugde, beiden een doorn in het oog van bisschop Diepen, maar anderzijds ook de rectorsbenoeming in het dorp Leeuwen waar Lutkie niets voor voelde.

Aanvankelijk aanhanger van Charles Maurras en diens Action Française en in lijn met het katholieke integralisme, schaarde Lutkie zich in de zogenaamde herstelbeweging, een rechtse, restauratieve stroming onder conservatieve katholieke jongeren in het interbellum als reactie op op de linksgerichte revolutionaire stromingen direct na de Eerste Wereldoorlog, die weldra sterk neigde naar het fascisme in Italiaanse stijl. Deze kring rond dr. Emile Verviers en het tijdschrift Katholieke Staatkunde verwierp het erfgoed van de Franse Revolutie en vooral het democratisch staatsbestel. Lutkie was een bewonderaar van de Latijnse cultuur en liet zich inspireren door Benito Mussolini. Hij zag in Mussolini’s fascisme, dat in 1922 in Italië aan de macht was gekomen, de ideale oplossing voor de problemen waarmee de Nederlandse samenleving worstelde. De kernwoorden en -waarden waren: orde, gezag, discipline, gemeenschap, hiërarchie, traditie en familie, godsdienst en kerk.

Aristo

Lutkie door Jan Toorop (1927)

Lutkie reisde in 1924 naar Italië waar hij Erich Wichmann ontmoette met wie hij vriendschap sloot. Hij schreef voor een aantal fascistische bladen en stichtte in 1930 Aristo, een cultureel tijdschrift waarin antidemocratische opvattingen werden verkondigd. Het blad bestond tot 1943 om na de oorlog opnieuw te verschijnen tot 1965. Lutkie vertaalde Mussolini's werk in het Nederlands en publiceerde een aantal eigen interviews met de Italiaanse leider. Hij werkte ook samen met Arnold Meijer, oprichter van Zwart Front.

In juni 1930 kwam de eerste aflevering van Aristo- uit, een initiatief van Lutkie en Van den Boogaard, maar vooral een echt geesteskind van de eerste. Aristo - wilde een forum zijn, waarop ieder, van welke overtuiging dan ook, zich zou kunnen uitspreken. Het bevatte bijdragen van politieke strekking, maar hun aantal nam geleidelijk af, om na de oorlog geheel te verdwijnen. Het blad had een sterk literaire inslag en stond open voor vele schrijvers en dichters. De éénhoofdige redactie was aanvankelijk door anderen gevoerd, maar in 1933 kwam een redactieraad tot stand, waarin Lutkie zitting nam. In dit Aristo - kon Lutkie veel eigen werk publiceren, o.a. Fascisme is Synthese (1932-1933), 'De Partijen en de nieuwe Orde' (1933-1934) en Het Joodsche Probleem (1936-1937). Lutkie distantieerde zich van de NSB en het nazisme in het algemeen. Lutkie was een vroegtijdig Nederlands vertegenwoordiger van het fascisme, onmiskenbaar door Mussolini geïnspireerd, nochtans stellig niet gespeend van waardigheid en een zekere grandeur. De Duitse inval in Nederland keurde hij af. Hij collaboreerde ook niet tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1943 werd het blad door de bezettende overheid verboden. Na de oorlog herrees de periodiek, doch met nieuwe medewerkers, omdat het in veler ogen te zeer 'besmet' werd geacht.

Na de oorlog werd Lutkie ondanks een onderzoek niet aangeklaagd en kon hij zijn naoorlogse jaren wederom als ambteloos priester slijten, waarbij hij Aristo nog lange tijd voortzette, nu meer als literair tijdschrift, totdat dit door gebrek aan abonnees ter ziele ging. Begin 1965 moest het tijdschrift definitief ophouden te verschijnen, wegens gebrek aan abonnees. In hoeverre Lutkie en zijn Aristo - fascistisch of zelfs nationaal-socialistisch waren geweest, bleef een onderwerp van veel discussie.

• L.M.H. Joosten: Katholieken en fascisme. 2e druk. Utrecht, HES, 1982. ISBN 90-6194-223-3 (1e dr.: Proefschrift Katholieke Universiteit Nijmegen, 1964)
• Wouter Lutkie: Onze rol spelen. Een keuze uit het werk. Samengest. en van een verantw. voorz. door Henk van Gelre; met een inl. van L.A. v.d. Linden. Nuland, Soli Deo, [1962]
• Philip Rees: Biographical Dictionary of the Extreme Right Since 1890. New York, Simon & Schuster, 1990. ISBN 0-13-089301-3
• Wim Zaal: De Herstellers, lotgevallen van de Nederlandse fascisten en van Wouter Lutkie's tijdschrift Aristo. Utrecht, Ambo, 1966

• Thuis in Brabant -- L.M.H. Joosten, 'Wouter Lutkie (1887-1968), priester en non-conformist'
• L. Buning, 'Lutkie, Wouterus Leonardus (1887-1968)', in Biografisch Woordenboek van Nederland.
• Henk Buijks, 'Wouter Lutkie (1887-1968): priester, fascist en dagboekschrijver' (Brabants Historisch Informatie Centrum).
• Biografie op Brabantserfgoed.nl

• Sjef van Dongen