Willem Wagenaar (surrealist)

Willem Bartele Wagenaar (Groningen, 17 augustus 1907 – 3 januari 1999) was een Nederlandse schilder, galeriehouder, tekenleraar en surrealist.

Zijn kleine galerie Nord in de Utrechtse Vinkenburgstraat maakte hij tot het magisch centrum van het Nederlands surrealisme vanaf ongeveer 1930. Hier verkocht hij surrealistische tijdschriften Variétés en Sélection maar ook meubilair van Gerrit Rietveld, 78 toerenplaten van Duke Ellington, affiches van Cassandre en filmpjes van Charlie Chaplin. Het werd de ontmoetingsplaats van schilders als Jopie Moesman, Willem van Leusden, Pyke Koch, Louis Wijmans. Zijn werkzaamheden vonden veelal plaats in het verborgene, omringd met een waas van geheimzinnigheid. Hij begon een kunstacademie in Utrecht, die rond 1938 verplaatst werd naar Marokko. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog zijn bijna al zijn schilderijen vernietigd en zat hij zelfs in de gevangenis. Na deze periode werkt hij lang als filmoperateur in de Amsterdamse Alhambra-bioscoop. Begin jaren tachtig gaat Wagenaar samen wonen met de kunstschilderes Jacoba Haas waar hij vlak voor zijn dood in 1998 mee trouwde: "ze verwachten een rouwkaart, maar krijgen een trouwkaart" [1]. Haas inspireerde Wagenaar tot het weer oppakken van zijn schilderkunst en samen namen ze deel aan verschillende surrealistische tentoonstellingen.

Eind jaren tachtig worden de surrealistische activiteiten en maandelijkse bijeenkomsten weer opgepakt door een klein gezelschap. De dichter Louis Th. Lehmann zei over de surrealistische ontmoetingen in een Amsterdams café: "Een zaterdag per maand ontmoeten we elkaar in een café. De gelederen zijn wat uitgedund, er is een oude schilder gestorven, en ook mijn oudste vriend, Emile van Moerkerken, is enige maanden geleden gestorven. Dat was heel naar." "Het zijn er soms een stuk of tien, en soms zijn het er vijf. De oude Willem Wagenaar komt er bijvoorbeeld ook - een zeer verdienstelijk schilder, een surrealist uit Utrecht. Hij is al heel oud, maar zeer bij de tijd. Op die middagen praten we. Over heel andere dingen dan het surrealisme. Het is een schertsgenootschap."[2]

In 2001 organiseerde het Centraal Museum in Utrecht een overzichtstentoonstelling van het werk van Willem Wagenaar.