Wiel van Stare gmajne

Al in 1875 werden er in de moerassen van Ljubljana restanten van paalwoningen gevonden. Sinds 2011 staan deze op de door de UNESCO aangewezen Werelderfgoedlijst als deel van de prehistorische paalwoningen in de Alpen. Men heeft er meer dan duizend houten funderingspalen gevonden. De gereconstrueerde woningen waren ongeveer 3,5 bij 7 m groot, en stonden op een onderlinge afstand van 2-3 m. Onderzoek toonde aan dat de woningen ieder jaar hersteld werden, en na 10-20 jaar op dezelfde plaats vervangen werden door een nieuw huis.

De oudste bewoning ter plaatse dateerde al van het mesolithicum, zo'n 9.000 BP. Dit waren tijdelijke woonplaatsen op geïsoleerde rotsen in het moeras en aan de randen. De bewoners leefden van jagen en verzamelen. Pas in het neolithicum met de aankomst van de eerste landbouwers omstreeks 6.500 BP werden de eerste permanente nederzettingen gebouwd.

Het wiel behoorde waarschijnlijk tot een tweewielige handkar. Gelijksoortige wielen zijn gevonden in Zwitserland en Zuidwest-Duitsland, maar het Stare gmajne-wiel is groter en ouder.

Het heeft een diameter van 72 cm en een dikte van 5 cm en is gemaakt van essenhout, de as is 124 cm lang en van eikenhout. De as was aan het wiel bevestigd met eikenhouten wiggen. Samen met het vierkante verbindingsgat betekent dit dat de as meedraaide. Het hout van het wiel was afkomstig van een boom die in de omgeving opgroeide en bij het vellen rond 80 jaar oud was.

Ter conservering werd het wiel naar het Römisch-Germanisches Zentralmuseum in Mainz gebracht. Na voltooiing hiervan werd het op 18 december 2012 teruggegeven aan het Stedelijk Museum van Ljubljana, waar het sinds 24 mei 2013 voor het publiek zichtbaar is.