Godsoordeel

Het godsoordeel kon worden verkregen door de vuurproef, de waterproef of andere fysieke beproevingen.

• Bij de vuurproef moest de beklaagde over gloeiende kolen lopen of een heet voorwerp vastnemen, waardoor hij brandwonden zou oplopen. Zijn schuld of onschuld hing af van het al dan niet goed genezen van die wonden. Er kon echter bij gemanipuleerd worden doordat men de voorwerpen of kolen zo heet kon maken als men wilde.
• Bij de heetwaterproef werd heet water gebruikt in plaats van vuur. Ook hier kon gemanipuleerd worden: de watertemperatuur kon variëren van circa 47 °C (wat al als heet wordt aangevoeld) tot kokend.
• Bij de waterproef werd de beklaagde in water ondergedompeld. Een onschuldige zou direct zinken; wie bleef drijven was behekst. Men dacht dat heksen lichter dan water waren en zouden blijven drijven. De beklaagde werd wel vastgemaakt aan een touw zodat hij of zij nog uit het water getrokken kon worden, maar soms kwam het toch voor dat mensen hierbij verdronken. In dat geval kregen ze een christelijke begrafenis en werden ze geacht naar de hemel te zijn gegaan. Anderzijds kon de beklaagde blijven drijven door luchtbellen in de kleding; ze werd dan direct tot heks bestempeld. Verwant is de weegproef (vergelijk met de Heksenwaag van Oudewater), waarbij een heks aan een bepaald gewicht moest voldoen. De waterproef wordt beschreven in de Malleus maleficarum en werd steeds meer toegepast in de tweede helft van de zestiende eeuw. Jan Wier en de duiveljager Martin del Rio bestempelden de proef als onwetenschappelijk.
• De kruisproef, waarschijnlijk ingesteld door geestelijken, was vredelievender. Beide partijen in een geschil moesten zo lang mogelijk in kruishouding blijven staan, dat wil zeggen met de armen omhoog. Wie het eerst de armen liet zakken, bekende schuld.
• In een gerechtelijk tweegevecht werden twee vechters tegenover elkaar gesteld. Wie won, had God achter zich.

De waterproef werd in 1593 in Holland verboden en in 1595 in Brabant. Al in de Malleus Maleficarum uit 1486 was afgerekend met het godsoordeel de vuurproef.

Andere beproevingen: men gaf de beklaagde een niet-dodelijke dosis gif. De onschuldige zou met Gods hulp niet ziek worden. Het bewijsmiddel van het godsoordeel kon alleen worden ingeroepen tegen een ontkennende verdachte. Voor alle godsoordelen gold dat personen van aanzien zich konden laten vervangen door ondergeschikten of kampioenen. Zij zouden dan voor hem het leed moeten doorstaan, maar zijn schuld of onschuld hing dan ook van zijn vertegenwoordiger af.

Het Bloedrecht of baarbewijs waarbij een lijk in aanwezigheid van de moordenaar spontaan weer zou gaan bloeden is verwant aan de godsoordelen maar het is geen godsoordeel in engere zin. Alleen wanneer men aannam dat God de wonden liet bloeden was er sprake van een godsoordeel.

Een godsoordeel kan ook op eenvoudigere wijze worden verkregen. In Handelingen 1:23-26 staat dat er geloot werd tussen Jozef Barsabbas (bijgenaamd Justus) en Mattias om te weten wie van de twee door God als twaalfde apostel was aangewezen. Hoe er geloot werd is niet overgeleverd, maar het zal zoiets als strootjes trekken zijn geweest.

In het Oude Testament wordt de wil van God gevraagd met Urim en Tummim, waarvan vermoed wordt dat het een soort dobbelstenen betrof.

De kerkelijke positie wordt verwoord door Lucas 4:12: "Maar Jezus antwoordde: 'Er is gezegd: “Stel de Heer, uw God, niet op de proef.”'"
Met het tweede Concilie van Valence veroordeelde de Kerk in 855 formeel het tweegevecht. Het Vierde Lateraans Concilie (1215) bepaalde dat geestelijken niet meer mochten meewerken aan godsoordelen. Mede door de opkomst van de inquisitoriale procedure waarbij niet langer partijen de bewijsvoering van een proces moesten leveren, maar door de rechter een onderzoek ex officio (= ambtshalve) werd ingesteld, verdween het godsoordeel snel. De professionele onderzoeksprocedure van de Inquisitie werd overgenomen door de strafrechtbanken. In de zestiende/zeventiende eeuw kwam het wellicht voor dat beschuldigde heksen aan de weegproef werden onderworpen - er zouden minstens 13 certificaten uitgereikt geweest zijn bij de waag van Oudewater.

Zie de categorie Ordeal van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.