Vijf weken in een luchtballon

Kaart van de reis uit het boek

Samuel Ferguson, een geleerde, trekt samen met zijn dienaar Joe en zijn vriend Richard Kennedy op expeditie naar nog onverkend gebied van Afrika. Het drietal maakt de reis in een met waterstofgas gevulde luchtballon. Samuel heeft een systeem uitgevonden waarmee de ballon kan stijgen en dalen zonder gas te laten ontsnappen of ballast uit te werpen, waardoor het mogelijk wordt veel langer en verder te reizen. Bedoeling van de reis is om de kennis, opgedaan door Sir Richard Burton en John Hanning Speke in Oost-Afrika, te verbinden met die van Heinrich Barth uit de Sahara- en Tsjaad-regio.

De reis begint in Zanzibar, aan de oostkust. Daarna gaat het gezelschap verder naar het Victoriameer, het Tsjaadmeer, Agadez, Timboektoe, Djenné, Ségou en ten slotte St Louis aan de westkust. Het boek beschrijft het nog vrijwel onbekende binnenland van Afrika als een woestijn.

Een groot deel van het verhaal gaat over het vinden van de bron van de Nijl, een gebeurtenis uit hoofdstuk 18. Daarnaast komt de groep in conflict met de inwoners en de natuur:

• Ze redden een missionaris van een inheemse stam die hem wilde offeren.
• Ze raken door hun watervoorraad heen, en komen vast te zitten in de Sahara bij gebrek aan wind.
• Een groep condors valt de ballon aan, waarbij Joe uit de ballon springt en later gered moet worden.
• De groep ontkomt maar net aan de restanten van een vijandig leger wanneer de ballon door zijn gas heen raakt.

Het verhaal eindigt abrupt bij het einde van de reis, met slechts een beknopte samenvatting van wat de personages naderhand doen.

Het is het eerste van Vernes werken waarin hij een avonturenverhaal mengt met technische, geografische en historische omschrijvingen. Deze combinatie zou hij later in veel van zijn andere boeken ook toepassen.

Toen het boek uitkwam, waren verhalen over expedities in Afrika, een continent dat toen voor de meeste Europeanen nog een mysterie was, erg in trek. Vijf weken in een luchtballon werd dan ook een bestseller en leverde Jules Verne een contract op met de uitgeverij Jules Hetzel.

Vijf weken vertoont een groot aantal overeenkomsten met Naar het middelpunt der aarde en Twintigduizend mijlen onder zee. In al deze verhalen bestaat de groep die de reis onderneemt uit een geleerde, een criticus die eerst niets ziet in de reis, en een dienaar wiens vaardigheden goed van pas komen in lastige situaties.

De omschrijving van het apparaat dat de protagonisten gebruiken om het gas in de ballon te verhitten zou in praktijk nooit werken. Jules Verne omschrijft het als een elektrische batterij die water in waterstof en zuurstof omzet middels elektrolyse, en dit mengsel dan gebruikt om het waterstofgas in de ballon zelf te verhitten om deze te laten stijgen (in werkelijkheid zou dit een levensgevaarlijke exercitie zijn!). Het apparaat weegt 700 pond (350 kg) en kan 25 gallon (125 l) water verwerken. Dit alles is in werkelijkheid onmogelijk. Zelfs als men hedendaagse batterijen gebruikt en ervan uitgaat dat er geen verlies optreedt, is er nog altijd 4000 pond (2000 kg) aan batterijen nodig om zoveel water te elektrolyseren. Bij 19e-eeuwse batterijen zou dat aantal nog eens worden vervijfvoudigd.

De roman beschrijft gedetailleerde berekeningen over het liftvermogen van de ballon en hoe het juiste volume kan worden verkregen, maar de logica bevat een aantal gaten. Zo wordt er geen rekening gehouden met de atmosferische temperatuur op grote hoogte, en hoeveel energie er nodig zou zijn om het gas in de ballon warm te houden op die hoogte.

• In 1962 verscheen de film Five Weeks in a Balloon van de Amerikaanse regisseur Irwin Allen.
• In 1975 verscheen de Mexicaanse film Viaje Fantástico en Globo, van regisseur René Cardona Jr.

• (nl) Vijf weken in een luchtballon op Project Gutenberg.

Zie de categorie Five Weeks in a Balloon van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.