Verwantschapssysteem
Een verwantschapssysteem is het geheel van regels dat de rechten en plichten van leden van een familie of een clan beschrijft. Meestal is het gebaseerd op biologische afstamming, maar een verwantschapssysteem wordt beschouwd als een culturele verworvenheid.
Er kunnen twee hoofdsystemen worden onderscheiden:
- matrilineaire verwantschappsystemen, waarbij de verwantschap loopt via de moeder
- patrilineaire verwantschappsystemen, waarbij de verwantschap loopt via de vader
Binnen deze systemen zijn allerlei variaties mogelijk. Zo worden in sommige matrilineaire culturen een kind opgevoed door (in het gezin van) de moeder's broer - in plaats van door de moeder en de vader, zoals in westerse culturen gebruikelijk is.
Cultureel antropologen hebben talloze verwantschapssystemen beschreven. Zij gebruiken hierbij de term kinship, om aan te geven dat het hen primair om de culturele band gaat en niet direct om de biologische verwantschap.
Zes basispatronen van verwantschapsterminologie
De antropoloog Lewis Henry Morgan (1818–1881) voerde het eerste onderzoek uit naar terminologie van verwantschap die wereldwijd wordt gebruikt. Gebaseerd op dit onderzoek identificeerde hij zes basispatronen van verwantschapsterminologieën:
Hawaïaanse verwantschapssysteem
- Hawaiiaanse verwantschap: de meest classificerende; maakt alleen onderscheid tussen geslacht en generatie. Dus, broers en zussen (ook wel, siblings), en neven en nichten (ook wel, cousins) worden niet onderscheiden (dezelfde termen worden gebruikt voor beide soorten familieleden); daarnaast worden alle broers van de ouders eveneens "vader" genoemd, en alle zussen van de ouders "moeder".
Sudanese verwantschapssysteem
- Sudanese verwantschap: de meest beschrijvende; geen twee soorten familieleden hebben dezelfde term. Broers en zussen onderscheiden zich van neven en nichten en voor elk type neef of nicht worden verschillende termen gebruikt (d.w.z. de kinderen van vader's broer, de kinderen van vader's zus, de kinderen van moeder's zus en de kinderen van moeder's broer).
Eskimo verwantschapssysteem
- Eskimo verwantschap: heeft zowel classificerende als beschrijvende termen; naast geslacht en generatie maakt het ook onderscheid tussen lineaire familieleden (die direct gerelateerd zijn aan een afkomst) en collaterale familieleden (die gerelateerd zijn aan bloed, maar niet direct in de afkomst). Lineaire familieleden hebben zeer beschrijvende termen; collaterale verwanten hebben zeer classificerende voorwaarden. Zo worden broers en zussen onderscheiden van neven en nichten, terwijl alle soorten neven en nichten zijn gegroepeerd. Het systeem van Nederlandstalige verwantschapstermen valt onder het Eskimo-type.
Irokees verwantschapssysteem
- Irokees verwantschap: heeft zowel classificerende als beschrijvende termen; naast geslacht en generatie maakt het ook onderscheid tussen broers en zussen van het andere geslacht in de ouderlijke generatie. Een genealogische relatie getraceerd door siblings van hetzelfde geslacht wordt geclassificeerd als een bloedrelatie, maar genealogische relaties getraceerd door siblings van het andere geslacht kunnen worden beschouwd als schoonfamilie. Met andere woorden, siblings en parallel cousins worden samengegroepeerd, maar cross-cousins krijgen een aparte term. Daarnaast noemt de ego zijn moeder's zus "moeder" en zijn vader's broer "vader". De ego verwijst echter naar zijn moeder's broer en zijn vader's zus in afzonderlijke termen (vaak de termen voor schoonvader en schoonmoeder, aangezien neven en nichten preferentiële huwelijkspartners kunnen zijn) .
De basisprincipes van Crow- en Omaha-verwantschapsterminologieën zijn symmetrisch en tegengesteld naar elkaar, waarbij Crow-systemen een matrilineaire nadruk hebben en Omaha-systemen een patrilineaire nadruk.
Crow verwantschapssysteem
- Crow verwantschap: zoals het Irokees verwantschapssysteem, maar maakt verder onderscheid tussen de moeder's kant en de vader's kant van ego. Familieleden aan de moeder's kant van het gezin hebben meer beschrijvende termen, en familieleden aan de vader's kant hebben meer classificerende termen. Dus Crow verwantschap is als Irokees verwantschap, met de toevoeging dat een aantal familieleden die behoren tot ego's vader's matrilineaire afstamming samengegroepeerd worden en hierbij ook generatieverschillen genegerend worden, zodat dezelfde term wordt gebruikt voor zowel ego’s vader's zus als de dochter van ego’s vader's zus, enz.
Omaha verwantschapssysteem
- Omaha verwantschap: zoals het Irokees verwantschapssysteem, maar maakt verder onderscheid tussen de moeder's kant en de vader's kant van ego. Familieleden aan de moeder's kant van het gezin hebben meer classificerende termen, en familieleden aan de vader's kant hebben meer beschrijvende termen. Dus Ohama verwantschap is als Irokees verwantschap, met de toevoeging dat een aantal familieleden die behoren tot ego's moeder's patrilineaire afstamming samengegroepeerd worden en hierbij ook generatieverschillen genegerend worden, zodat dezelfde term wordt gebruikt voor zowel ego’s moeder's broer als de zoon van ego’s moeder's broer, enz.
Relatieve leeftijd
Sommige talen, zoals onder meer Kannada, Telugu, Tamil, Turks, Chinees, Japans, Koreaans, Vietnamees, Hongaars en Bulgaars voegen nog een dimensie toe aan familiale relaties: relatieve leeftijd binnen één generatie. Er bestaan bijvoorbeeld in plaats van één term voor "broer" verschillende woorden voor "oudere broer" en "jongere broer". In het Tamil wordt een oudere broer aangeduid als Annan, een jongere broer als Thambi, oudere zussen worden Akka genoemd, en jongere zussen Thangai. In het Vietnamees worden alle jongere broers en zussen aangeduid met dezelfde term em, terwijl oudere broers en zussen worden onderscheiden door geslacht: Anh voor mannen en Chi voor vrouwen. In het Chinees wordt de oudere broer van ego’s vader aangeduid met 伯父 (bófù), maar de jongere broer van ego’s vader 叔父 (shūfù); broers aan moeder's zijde worden niet onderscheiden, maar worden allemaal met dezelfde term 舅父 (jiùfù) aangeduid.