Verkleinwoord

In het Duits eindigen de verkleinwoorden meestal op -chen (het equivalent van -je) of op -lein, wanneer het grondwoord op /ç/ of /χ/ eindigt. Zo is het gebruikelijke verkleinwoord van Baum ‘boom’ Bäumchen ‘boompje’, maar moet dat van Strauch ‘struik’ altijd Sträuchlein ‘struikje’ zijn; dit ter vermijding van een dubbele ‘ch’-klank. In het algemeen worden verkleinwoorden in het Duits minder frequent gebruikt dan in het Nederlands, maar het gebruik ervan is in principe steeds morfologisch mogelijk. Vaak kan een verkleinwoord ook een humoristisch effect hebben. De regel is dat een verkleinwoord waar mogelijk altijd een umlaut teweegbrengt. Dit is namelijk een productieve regel, die ook op nieuwvormingen wordt toegepast.

• Fuchs ‘vos’ - Füchschen (/'fʏksçən/)
• Buch ‘boek’ - Büchlein
• Ball ‘bal’ - Bällchen
• Bach ‘beek’ - Bächlein
• Knopf ‘knop’ - Knöpfchen
• Koch ‘kok’ - Köchlein
• Bauer ‘boer’ - Bäuerchen (/'bɔɪəɐçən/)
• Hallo! - Hallöchen! (ironisch gebruikt)

Waar umlaut niet mogelijk is, volgt eenvoudigweg een aanhechting van -chen of -lein. De klinker waarop umlaut wordt toegepast, bevindt zich best zo dicht mogelijk bij het verkleinsuffix: Gärtenchen en Äbendchen bijvoorbeeld klinken hoogst ongewoon en zullen doorgaans een ironisch effect hebben. Om dichterlijke of prosodische redenen kan men -lein gebruiken waar het normalerwijze -chen zou zijn — omgekeerd echter niet.

• Die Vögelein schweigen im Walde. (Goethe)
• ‘De vogelijns zwijgen in het woud’.

Ongebruikelijk is umlaut bij eigen- of koosnamen: Hugochen, Mariachen en Jungchen zijn gangbaar, Hugöchen, Mariächen en Jüngchen hebben een humoristische uitwerking.

Het Afrikaans, dat uit het 17e-eeuwse Nederlands is voortgekomen, is bijna identiek aan het Nederlands in het gebruik van verkleinwoorden. De meest opvallende verschillen zijn dat Afrikaanse verkleinwoorden op -ie eindigen in in plaats van -e zoals in het Nederlands (vergelijk: "bietjie" en "beetje", "mandjie" en "mandje") en dat in het Afrikaans bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden geen verkleinwoorden kennen. Verkleinwoorden worden zeer vaak gebruikt in Afrikaans, nog vaker dan in het Nederlands.

In het Frans eindigen de verkleinwoorden op -et of -ette, -ot of -otte en -eau of -elle.

In het Spaans eindigen de verkleinwoorden onder meer op -ito/-ita of -illo/-illa. Soms wordt een c tussengevoegd: Carmencita.

Ook bijvoeglijke naamwoorden kunnen verkleind worden: pequeñito, letterlijk ‘kleintjes’. Het zelfstandige verkleinwoord bonito ‘leuk’ is een versteende verkleiningsvorm van bueno ‘goed’.

In het Engels wordt weinig gebruikgemaakt van verkleinwoorden. De meeste verkleinwoorden zijn versteende vormen. De (bij benadering) zes achtervoegsels die als formans voor een verkleinwoord kunnen optreden, zijn meestal improductief (er kunnen geen nieuwe woorden meer mee worden gemaakt). Daarom valt te verdedigen dat het Engels de minste verkleinwoorden heeft van alle West-Germaanse talen. Het gebruik ervan neemt bovendien in hedendaags Engels verder af.

Diminutieven worden gevormd met de volgende achtervoegsels:

• -let De betekenis is doorgaans ‘klein, van weinig belang’: bijvoorbeeld booklet ‘boekje, pamflet’, rivulet ‘stroompje, beekje’ (bij river), starlet ‘[film]sterretje’.
• -ette De betekenis is ‘klein, gedrongen, weinig omvangrijk’: bijvoorbeeld cigarette ‘sigaret’ (bij cigar ‘sigaar’), kitchenette ‘minikeuken’.
• -y (in sommige gevallen gespeld als -ie, een oorspronkelijk Schotse orthografie). De betekenis kan diminutief zijn, met name wanneer dit suffix achter eenlettergrepige namen wordt gevoegd: bijvoorbeeld Johnny ‘Jantje, Janke’, Annie ‘Antje, Annigje’. Vaak is er echter slechts een connotatie van gemeenzaamheid of vertedering: dearie of deary ‘liefje’, cabbie ‘taxichauffeur’ (bij cab ‘taxi’); baby, daddy ‘papa’, nighty ‘nachtpon’.
• -ling De betekenis is diminutief in sommige plant- en diernamen: bijvoorbeeld duckling ‘eendje, eendenkuiken’, bij duck ‘eend’; sapling ‘jong boompje’, bij sap ‘sap; spint(hout)’; gosling ‘gansje, ganzenkuiken’, bij goose ‘gans’.
• -kin De betekenis is verkleinend, bijna steeds in Nederlandse leenwoorden, bijv. manikin ‘ledenpop’, uit Nederlands mannekijn; catkin ‘wilgenkatje’, uit Ndl. katteken ‘katje, poesje’.
• -le De betekenis is ‘klein’: bijvoorbeeld beetle ‘kever’, bij bite ‘bijten’ (een kever werd dus als bijtertje gezien), handle ‘handvat’.

Deze verkleiningsachtervoegsels worden doorgaans toegevoegd aan zelfstandige naamwoorden, maar ook andere woordsoorten komen in aanmerking (dearie, weakling ‘zwakkeling’ - bijvoeglijke naamwoorden; underling ‘ondergeschikte, handlanger’ - bijwoord of voorzetsel en beetle is verwant aan een werkwoord). Dit resulteert in een verkleinwoord dat uiteraard weer wél een zelfstandig naamwoord is.

Van deze zes achtervoegsels is eigenlijk alleen -y ~ -ie nog productief: met de andere verkleinsuffixen worden geen nieuwe vormen meer gemaakt, tenzij om een komisch of anderszins opvallend effect te bereiken. De meeste van deze achtervoegsels kunnen overigens ook een andere werking hebben dan een verkleinende: -ette kan het vrouwelijk geslacht aanduiden, -ling drukt soms minachting uit, -y familiariteit.