Venusovergang

De zichtbaarheid van de Venusovergang van 2004 vanaf de aarde

Op dinsdag 8 juni 2004 was in Europa, Azië en Afrika een Venusovergang zichtbaar. De positie van Venus ten opzichte van de zonneschijf is te zien op de afbeelding. De cijfers verwijzen naar de tijd in UTC.

Op het kaartje is aangegeven waar op aarde de Venusovergang waar te nemen was. Overigens moet men bij het waarnemen van de zon altijd een donker hulpmiddel zoals een eclipsbril gebruiken. Een zonnebril is onvoldoende.

Animatie van de Venusovergang van 6 juni 2012 in equatoriale coördinaten en Midden-Europese ZomerTijd (MEZT).[1]

De laatste Venusovergang vond plaats op 6 juni 2012. Van deze overgang is in Nederland en België alleen het einde te zien geweest, tot ongeveer anderhalf uur na zonsopkomst. Vanwege de bewolking waren er vanaf de grond weinig waarnemingen. De overgang begon rond 0:04 uur MET en het einde van de overgang vond plaats om 6:55 uur. De uittrede van Venus duurde bijna 18 minuten.[1]

Johannes Kepler was de eerste die een Venusovergang voor 1631 voorspelde, maar niemand heeft die toen waargenomen, misschien doordat zijn voorspellingen niet nauwkeurig genoeg waren. Kepler zelf heeft de aangekondigde overgang niet meer meegemaakt: hij stierf in 1630.

De eerste waarneming van een Venusovergang werd gemaakt door Jeremiah Horrocks vanuit zijn huis in Much Hoole in Engeland op 24 november 1639. Horrocks voorspelde de overgang door de berekeningen van Kepler te corrigeren, hoewel hij niet zeker was van de exacte tijd van de gebeurtenis. Hij was echter zo gelukkig om de overgang waar te nemen, omdat wolken juist een half uur voor zonsondergang wegtrokken. De waarnemingen van Horrocks werden echter niet gepubliceerd tot in 1662, een tijd na zijn overlijden. Hij schatte de afmetingen van het zonnestelsel echter op de helft van wat nu bekend is.

De astronoom Edmond Halley suggereerde om de Venusovergangen van 1761 en 1769 te gebruiken om de astronomische eenheid te bepalen met behulp van de parallax. Expedities werden uitgezonden naar verschillende plaatsen op aarde om deze overgangen waar te nemen. Dit was in feite de allereerste internationale wetenschappelijke samenwerking. Een van deze expedities werd ondernomen door de ongelukkige Guillaume Le Gentil die beide overgangen miste en het natuurhistorisch materiaal dat hij had verzameld verloor. Een andere was de eerste reis van kapitein Cook, die de overgang van 1769 ging waarnemen vanaf Tahiti, voordat hij verder zou varen naar Nieuw-Zeeland. Ook een Nederlander deed mee aan de waarnemingen, Johan Maurits Mohr, die in 1761 de Venusovergang waarnam vanuit Batavia.

Het waarnemen van de exacte tijd van het begin en eind van de overgang bleek echter onmogelijk te zijn vanwege het zwartedruppeleffect, waardoor de schijf van Venus lijkt vast te kleven aan de zonneschijf. Dit effect treedt op bij het eerste en vierde contact. Eerst werd gedacht dat dit effect werd veroorzaakt door de dikke atmosfeer van Venus, zelfs dacht men er een bewijs in te zien dat Venus een atmosfeer bezat, maar later werd aangetoond dat dit een optisch effect was.

Tegenwoordig is de exacte waarde van de astronomische eenheid bekend uit ruimtewaarnemingen en door radarwaarnemingen van objecten in het zonnestelsel.

Er bestaat echter nog steeds wetenschappelijke belangstelling voor de overgang, omdat wetenschappers in staat zullen zijn om de lichtafscherming door Venus te meten. Dit kan informatie geven over hoe planeten in het algemeen het licht van een ster afschermen, wat nuttig is voor het zoeken naar planeten rond andere sterren.