Toegankelijkheid

Symbool dat iets ook voor rolstoelen toegankelijk is.

Cover van het Handboek voor Toegankelijkheid

Fysieke toegankelijkheid is volgens het Handboek voor Toegankelijkheid (BIMmedia, 7e druk, 2012), dat in Nederland als standaardreferentie geldt, de eigenschap van buitenruimten, gebouwen en woningen die maakt dat mensen - divers als ze zijn - er kunnen doen wat ze er volgens de bestemming moeten kunnen doen.

Een goed toegankelijk gebouw heeft bijvoorbeeld een gelijkvloerse ingang zonder niveauverschil of met een hellend vlak. Een gebouw dat aan de zij- of achterkant een aangepaste ingang heeft, kan niet toegankelijk genoemd worden. Buiten zijn er parkeerplaatsen dicht bij de ingang voorbehouden voor rolstoelgebruikers. Binnen is er een lift of zijn er zo veel mogelijk overbrugbare niveauverschillen.

Informatie heeft een inhoudelijk en vormelijk aspect.

Inhoudelijk toegankelijke informatie wordt op een overzichtelijke, eenvoudige en begrijpelijke manier aangeboden (bv. door het vermijden van jargon, onduidelijk en vaag taalgebruik, ingewikkelde grammatica ...).

Het vormelijk aspect heeft betrekking op zowel de typografie en opmaak van tekst (lettertype, kleur, tabellen of grafieken, agressieve opmaak of eerder rustig) als de verbale presentatie en communicatie (bijvoorbeeld in het communicatiebeleid van een overheid of bedrijf).

Allerlei hulpmiddelen (scanners, loupes, spraak, ondertiteling en/of gebarentaal op televisie) verbeteren de toegankelijkheid van de media. Een beperkt aantal programma's op televisie (voornamelijk nieuwsberichten) zijn echter aangepast.

Toegankelijkheid van dienstverlening heeft bijvoorbeeld betrekking op de wijze waarop klanten worden ontvangen door baliepersoneel, of ze worden bijgestaan bij het invullen van formulieren aan de hand van een duidelijke handleiding, enzovoort. In dit verband spreekt men ook wel over "bureaucratische competentie", waarmee bedoeld wordt de mate waarin burgers vaardig zijn in het omgaan met de bureaucratische overheid.

Vervoersmaatschappijen met een inclusief beleid houden er rekening mee dat iedereen (inclusief mensen met een functiebeperking) hun diensten kan benutten. Onder impuls van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (voorheen Vlaams Fonds) is het toegankelijkheidsbeleid in België de laatste jaren sterk geëvolueerd. In Nederland is wettelijk geregeld dat het openbaar vervoer op termijn volledig toegankelijk moet zijn. Voor bussen is dat in 2010 en voor treinen in 2030.

De N.M.B.S. (Nationale Maatschappij van de Belgische Spoorwegen)[1] en de N.S (Nederlandse Spoorwegen)[2] voorzien een dienstverlening voor reizigers met een speciale mobiliteit.

In de trein is er speciale ruimte voor de rolstoel, en zijn er platformen en rijtuigcompartimenten die toegankelijk zijn voor rolstoelen en speciale zitplaatsen (onder meer voor reizigers met een beademingstoestel en zuurstofreserve).

Op het station zijn er (op bepaalde plaatsen) rolstoelen aanwezig, mobiele laadbruggen, verhoogde perrons, aangepaste toiletten, parkeerplaatsen voor wie een speciale parkeerkaart heeft en (in vernieuwde gebouwen) aangepaste telefoontoestellen. In bepaalde stations is er ook personeel aanwezig voor assistentie (op bepaalde uren).

Minibussen voor mensen met een functiebeperking, het systeem van de belbus, een gratis begeleider en gratis busvervoer behoren tot de mogelijkheden (afhankelijk per reisnet, vervoermaatschappijen in Nederland, De Lijn in Vlaanderen of de Brusselse Vervoersmaatschappij MIVB)

Een Mindermobielencentrale geeft mensen met verplaatsingsproblemen, die het openbaar vervoer dus niet kunnen gebruiken, de mogelijkheid tot in de winkelstraat, bij het lokaal dienstencentrum, het dagcentrum, de vrije beroepen of de vereniging te komen.

Het Infopunt Toegankelijk Reizen in Vlaanderen verzamelt informatie over zowel de toegankelijk van het vakantieaanbod in binnen- en buitenland, als over de specifieke hulpverlening en begeleiding die kan ingeroepen worden onderweg of ter plekke.

Op Europees vlak wordt er in het kader van COST 349 aan de toegankelijkheid van langeafstandsbussen in de toeristische sector gewerkt. Bepaalde vervoersmaatschappijen hebben liftbussen ter beschikking.

Daarnaast zijn er tal van verenigingen voor vrijetijdsbesteding zonder drempel die jaarlijks reizen organiseren voor mensen met een functiebeperking. Lidmaatschap van deze verenigingen is in bepaalde gevallen een voorwaarde om deel te nemen.

Er bestaan richtlijnen voor cultuurcentra, bankgebouwen, groengebieden, hotels, restaurants en cafés, scholen, signalisatie, sociale diensten, sporthallen en zwembaden opdat ze bruikbaar zouden zijn voor ouderen en mensen met een functiebeperking.

Inter is het Vlaams expertisecentrum in toegankelijkheid en Universal Design en geeft bouwkundig toegankelijkheidsadvies van ontwerp tot realisatie, maakt evenementen toegankelijk, geeft vormingen, adviseert overheden en doet onderzoek naar de toegankelijkheidssituatie in Vlaanderen.

De uitgankelijkheid (Engels: egress) van een gebouw geeft aan in hoeverre mensen dit gebouw snel, onbelemmerd en zelfstandig kunnen verlaten bij een calamiteit[3][4] [5].

Toegankelijkheidsprojecten als AnySurfer (voorheen BlindSurfer) in Vlaanderen en Stichting Accessibility en Waarmerk drempelvrij.nl (voorheen DrempelsWeg) in Nederland informeren over het ontwerpen van sites die bruikbaar en begrijpbaar zijn voor mensen met een visuele of andere functiebeperking, maar geven vaak ook een overzicht van de toegankelijke websites. Het logo dat ze toekennen moet de toegankelijkheid van een website naar buiten toe kenbaar maken. Dit logo is niet gratis. Er zijn in Nederland drie instellingen die deze logo's uit mogen reiken, namelijk Stichting Accessibility, Centric en Flincl.[6]

De toegankelijkheidsrichtlijnen en audits van de Stichting Waarmerk drempelvrij.nl zijn gebaseerd op de Web Content Accessibility Guidelines 1.0 van het World Wide Web Consortium (W3C).[7] Deze richtlijnen werden algemeen als een de facto-standaard beschouwd, maar waren heel sterk op HTML en CSS gericht en minder op andere veelvoorkomende documenttypes op het web, zoals PDF (portable document format) en Flash. De toegankelijkheidsrichtlijnen en audits van AnySurfer zijn gebaseerd op de Web Content Accessibility Guidelines 2.0.[8] WCAG 2.0 is onafhankelijk van specifieke technologieën geformuleerd en beschrijft ook toegankelijkheidstechnieken voor PDF[9], Silverlight[10] en Flash[11].

Evalueren in welke mate een document toegankelijk is, is slechts in beperkte mate automatiseerbaar. Voor de evaluatie van HTML bestaan heel wat mogelijkheden, zowel gratis als commercieel (zie bijvoorbeeld de databank van het Web Accessibility Initiative[12]). Voor andere documenttypes, bijvoorbeeld PDF, bestaan er meestal enkel commerciële oplossingen.

Sommige programma's voor het aanmaken en bewerken van kantoordocumenten, zoals tekstverwerkers, spreadsheets en presentatiesoftware beschikken over functies om deze types documenten toegankelijker te maken. Het Accessible Digital Office Document (ADOD)-project formuleerde richtlijnen voor het aanmaken van toegankelijke documenten met Microsoft Word, Google Docs, OpenOffice Writer, LibreOffice Writer, iWork Pages en voor meerdere rekenblad- en presentatieprogramma's[13].

Microsoft Office beschikt sinds versie 2010 over een functie om de toegankelijkheid van teksten, rekenbladen en presentaties te controleren[14][15][16]. LibreOffice en Apache OpenOffice hebben een dergelijke functie niet, maar dit kan toegevoegd worden door middel van de extensie AccessODF[17]. Voor de OpenDocument-indeling bestaan ook richtlijnen van het OASIS-comité dat de ODF-standaard opstelde[18].

Voor toegankelijke pdf-documenten bestaat er een ISO-standaard die de subset van PDF beschrijft die voor toegankelijkheid van belang is, namelijk ISO 14289-1:2012 (PDF/UA)[19]. Het World Wide Web Consortium (W3C) publiceerde WCAG-technieken voor toegankelijke pdf-documenten[20]. Er bestaan twee tools om de toegankelijkheid van pdf-documenten te controleren:

• de checker die in Adobe Acrobat Professional ingebouwd is[21][22],
• de gratis PDF Accessibility Checker (PAC) van de Zwitserse organisatie Zugang für Alle[23].