Synesthesie (zintuig)

Synesthesie is het neurologische verschijnsel waarbij een zintuiglijke waarneming ongewild ook een of meerdere andere zintuiglijke indrukken oproept.

Letter-kleursynesthesie: sommigen zien de kleur direct op de letter geprojecteerd, anderen associëren meer indirect de letter met de kleur

Algemeen

Hoewel het normaal is dat zintuiglijke waarnemingen elkaar in het onderbewustzijn beïnvloeden, is dit bij synesthesie een bewust ervaren proces, zodat bijvoorbeeld kleuren geproefd worden of geluiden gezien. Een ander voorbeeld van synesthesie is de zogenaamde "spiegel-aanrakingsynesthesie", waarbij iemand in hetzelfde lichaamsdeel fysieke pijn ervaart als degene die men met deze pijn waarneemt.[1]

Letter-kleur, een vorm van synesthesie nader bekeken

Een voorbeeld van synesthesie is het zien van kleuren bij het lezen van letters of cijfers. De letter E of het cijfer 7 roept dan bijvoorbeeld de kleur rood of groen op. De ervaring is niet voor alle synestheten gelijk: sommigen zien de kleur direct op de letter geprojecteerd. Anderen associëren de letter alleen indirect met kleur; zij zien bijvoorbeeld een gewone zwarte letter, maar ervaren (iets later in de tijd) de kleur rood.[2] Een verklaring van de directe kleurervaring is dat het hersengebied waar de vorm van letters (of cijfers) wordt verwerkt, te veel verbindingen heeft met het nabijgelegen hersengebied waar kleur wordt verwerkt.[3][4] Als het lettergebied wordt geactiveerd, wordt daardoor vrijwel onmiddellijk het kleurgebied gecoactiveerd. Een mogelijke oorzaak is dat bij het opgroeien van kinderen te veel verbindingen tussen gebieden in de hersenen intact blijven. Normaal sterft in de vroege jeugd een flink aantal nutteloze verbindingen af, maar bij synestheten die de kleur ook daadwerkelijk zien, zouden die verbindingen ook op latere leeftijd voortbestaan. Een tweede theorie is dat een gebied 'hogerop' in de hersenen in de lobulus parietalis superior waar visuele informatie wordt geïntegreerd, de informatie op een verkeerde manier terugkoppelt naar het kleurgebied, dat daardoor extra wordt geactiveerd.[5] Mogelijk is deze theorie vooral van toepassing op de tweede groep synestheten, zij die kleur indirect ervaren.[6]

Percentage van de bevolking met een vorm van synesthesie

Volgens de laatste schattingen heeft ongeveer 4% van de mensen (1 op de 23) een of andere vorm van synesthesie. Het komt soms in families voor. Volgens sommige genetici gaat het om een eigenschap waarbij niet één, maar meerdere genen betrokken zijn. Bekende personen met synesthesie zijn: Robbert Dijkgraaf, Kanye West, Vladimir Nabokov, Frank Zappa, Richard Feynman, Brendon Urie, Olivier Messiaen, Wassily Kandinsky, Nikolaj Rimski-Korsakov, Alexander Skrjabin, David Hockney, Chris Urbanowicz, Aphex Twin, Hélène Grimaud, Pharrell Williams, Annelies Van Herck, Tuur De Weert, Billie Eilish, Daniel Tammet,[7][8] Lorde, Marina and the Diamonds, Stromae, Toon Hermans en Duke Ellington. Liszt ervoer kleuren bij het horen van muziek en riep het orkest soms toe: "Wat meer blauw in deze episode aub".

Voornaamste kenmerken van synesthesie

Synesthesieën zijn:

  • individueel verschillend;
  • voor de betrokkene "al altijd zo geweest", zo lang als men zich kan herinneren;
  • onwillekeurig, treden op buiten de wil van de betrokkene;
  • ervaren zonder invloed van alcohol, drugs of medicatie;
  • niet gebonden aan een specifieke situatie of herinnering.

Kunstmatige, aangeleerde synesthesie

Geheugenatleten, mensen die een uitzonderlijk goed geheugen hebben ontwikkeld, onthouden niet-visuele informatie door er visuele verbindingen aan te koppelen.[9]

Een voorbeeld van opgelegde (geconditioneerde) synesthesie is het doorrijden bij het groene, en het stoppen bij het rode verkeerslicht.

Zie ook

Literatuur
  • Córdoba M.J. de, Hubbard E.M., Riccò D., Day S.A., III Congreso Internacional de Sinestesia, Ciencia y Arte, 26-29 Abril, Parque de las Ciencias de Granada, Ediciones Fundación Internacional Artecittà, Edición Digital interactiva, Imprenta del Carmen. Granada 2009. ISBN 978-84-613-0289-5
  • Campen, Crétien van Tussen zinnen. Synesthesie of hoe de zintuigen samenwerken, 2005, Uitgeverij Zien, Utrecht ISBN 90 9019085 6
  • Haverkamp, Michael Synästhetisches Design - Kreative Produktentwicklung für alle Sinne, Carl Hanser Verlag München 2009 ISBN 978-3446412729 (de).
  • Riccò, Dina Sentire il design. Sinestesie nel progetto di comunicazione, 2008 Carocci, Roma ISBN 978-88-430-4698-0 (it).
  • Riccò, Dina Sinestesie per il design. Le interazioni sensoriali nell'epoca dei multimedia, 1999 Etas, Milano ISBN 88-453-0941-X (it).
  • Sitskoorn, Margriet Het maakbare brein, 2006, uitg. Bert Bakker, Amsterdam ISBN 978 90 351 3036 4
  • Tornitore, Tonino Scambi di sensi. Preistoria delle sinestesie, 1988 Centro Scientifico Torninese, Torino (it).

Noten
  1. Onderzoek naar spiegel-aanrakingsynesthesie
  2. Dixon MJ, Smilek D, Merikle PM (2004) Not all synaesthetes are created equal: projector versus associator synaesthetes. Cogn Affect Behav Neurosci 4:335–343
  3. Ramachandran VS, HubbardEM (2001) Psychophysical investigations into the neural basis of synaesthesia. Proc Biol Sci 268:979 –983.
  4. Brang D, Hubbard EM, Coulson S, Huang M, Ramachandran VS (2010). Magnetoencephalography reveals early activation of V4 in graphemecolor synesthesia. Neuroimage 53:268 –274.
  5. Grossenbacher PG, Lovelace CT (2001) Mechanisms of synesthesia: cognitive and physiological constraints. Trends Cogn Sci 5:36–41.
  6. van Leeuwen, T.M., den Ouden H.E.M., Hagoort P. Effective Connectivity Determines the Nature of Subjective Experience in Grapheme-Color Synesthesia. The Journal of Neuroscience, July 6, 2011 31(27):9879 –9884. 9879.
  7. Tammet, D. "Op een blauwe dag geboren", (2009)
  8. Vandromme, Frederick, "Het anker gelicht: het ontroerparcours van Annelies Van Herck", Interview in Humo, nr. 3692, 7 juni 2011, blz. 18-23.
  9. Joshua Foer. "Het geheugenpaleis", (2011)
Zie de categorie Synesthesia van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.