Sycofant

Sycofant (Oudgrieks: Συκοφάντης / Sykophántês) was in het oude Griekenland, en met name in het oude Athene, de (eerder spottende) benaming voor een persoon die het recht van iedere Atheense burger om een medeburger aan te klagen misbruikte om zichzelf te verrijken of om persoonlijke of politieke tegenstanders onschadelijk te maken.

De Atheense wetgeving voorzag niet in openbare aanklagers of speurders naar overtredingen en vergrijpen. Solon had bepaald dat elke burger een overtreder kon vervolgen en voor de rechter brengen. De financiële voordelen waren soms aanzienlijk: de aanklager kon, bij een eventuele veroordeling, aanspraak maken op een deel van de opgelegde boete. Omstreeks het midden van de 5e eeuw v.Chr. bleek het systeem, dat tot dan toe uitstekend had gewerkt, tot misbruiken aanleiding te geven. Sommige ongure elementen maakten van het verklikken een lucratief beroep: dat waren de sycofanten. Een van de kwalijkste uitwassen van dit misbruik was de chantage door te dreigen met een valse aanklacht. Omdat in het democratische Athene de uitslag van een proces nooit met zekerheid te voorspellen was, betaalden velen liever de geëiste geldsom dan zich aan de risico’s van een gerechtelijke vervolging bloot te stellen. Omdat vooral vermogende burgers het slachtoffer werden van sycofanten, veroorzaakten hun praktijken veel ergernis in de kringen van de antidemocratische, oligarchische oppositie. Tijdens de dictatuur van de Dertig werd dan ook een aantal beruchte sycofanten terechtgesteld.

Het Griekse woord συκοφάντης betekent eigenlijk vijgentoonder, dat wil zeggen iemand die de dief van goederen met geringe marktwaarde verklikt. In de Oudheid gaf men de volgende verklaring aan het woord. De uitvoer van Attische vijgen (Grieks συκή) zou een tijdlang verboden geweest zijn. Toen bleek dat smokkelaars grote hoeveelheden vijgen illegaal over de grens brachten, werden wachters uitgezet die moesten waken over het naleven van de wet.

In het Romeinse Rijk keerde het misbruik terug, vooral in de Keizertijd. Daar heette een dergelijk beroepsaanklager delator.