Sleutel (muziek)
Een muzieksleutel, toonsleutel of kortweg sleutel is een symbool dat wordt gebruikt bij het noteren van muziek. Een sleutel op een notenbalk omvat een lijn daarvan en legt daarmee de toonhoogte vast van een noot op die lijn. De sleutel bepaalt op deze manier de toonhoogte van alle noten die erna komen, tot aan een eventuele nieuwe sleutel. De sleutel legt niet de toonsoort vast; daartoe worden vlak na sleutel voortekens in de vorm van een of meer mollen of kruisen geplaatst
Spreekt men in de muziek van sleutel, dan wordt enerzijds het symbool bedoeld, waarvan er drie zijn, en anderzijds het vastleggen van een bepaalde toon door de plaatsing van het symbool op de balk.
Er zijn nog drie verschillende symbolen in gebruik; vroeger waren er meerdere. De voorkomende sleutels zijn gestileerde vormen van de letters G, F en C.
De zeven sleutels
Door plaatsing van een muzieksleutel op de notenbalk wordt dus een lijn van de balk aangewezen waarop de door de sleutel bepaalde toon ligt. Niet elke plaatsing is even gebruikelijk; er zijn momenteel nog zeven plaatsingen gangbaar.
Plaatsing Naam Gebruik De meest gebruikte sleutel is de g-sleutel of solsleutel. De g-sleutel stelt een gestileerde letter G voor die de ligging van de eengestreepte g (g') of sol aangeeft op de lijn die door de binnenste krul van de sleutel omvat wordt. Bij het met de hand tekenen van de sleutel kan men zowel bij deze krul als bij de staart van de sleutel beginnen.[1] 
vioolsleutel Tegenwoordig staat de g-sleutel meestal op de tweede lijn. Dit is de meestvoorkomende sleutel.
Viool, fluit, gitaar, piano (rechterhand).
Franse vioolsleutel De g-sleutel kwam ook voor op de eerste lijn van onder. Deze sleutel komt men in de praktijk nauwelijks meer tegen, maar was in de 17e en 18e eeuw gangbaar in sommige Franse viool- en fluitmuziek. Voor lagere stemmen gebruikt men tegenwoordig meestal de f-sleutel, fa-sleutel, bekend van de onderste balk van pianopartijen. De f-sleutel is een gestileerde letter F. Op de lijn tussen de twee puntjes, ligt de kleine f (f) of fa. 
bassleutel De f-sleutel wordt voornamelijk gebruikt op de vierde lijn van onderen.
Piano (linkerhand), bas, trombone, orgel (pedaal).
contrabassleutel Geplaatst op de bovenste lijn, maar wordt thans niet meer gebruikt. 
baritonsleutel Weinig meer voorkomend is het gebruik van de f-sleutel op de middelste lijn. In plaats hiervan gebruikt men een c-sleutel op de vijfde lijn, wat op hetzelfde neerkomt. De c-sleutel, do-sleutel of utsleutel is minder bekend. De c-sleutel is een gestileerde letter C. Op de lijn die door het midden van deze sleutel loopt wordt de eengestreepte c (c') genoteerd. 
sopraansleutel De c-sleutel geplaatst op de eerste lijn.
Sopraan.
mezzo-sopraansleutel De c-sleutel geplaatst op de tweede lijn. 
altsleutel De c-sleutel geplaatst op de derde lijn.
Altviool, alt.
tenorsleutel De c-sleutel geplaatst op de vierde lijn.
Tenor.
baritonsleutel De c-sleutel geplaatst op de vijfde lijn.
Klavarskribo
De klavarnotatie kent slechts één sleutel, namelijk een c-sleutel. Deze dient niet om aan te geven waar de c zich bevindt, want dat is al duidelijk (links van het tweetal lijnen), maar om aan te geven welke c de eengestreepte c is. Dit wordt, behalve met de sleutel, ook aangegeven door de lijnen voor des' en es' te stippelen
Andere sleutels
Er bestaan ook nog sleutels voor drumpartijen, met 1 of 2 verticale strepen.
Bij octaverende sleutels plaatst men ofwel een 8 onder de sleutel om alles een octaaf lager te spelen dan genoteerd staat, ofwel een 8 boven de sleutel om alles een octaaf hoger te laten spelen.
Trivia
- De uitdrukking "Hij kent zijn 7 sleutels" betekent: hij weet van alles wel wat.
Noten
- Archibald Jacob, Musical Handwriting, Oxford University Press 1937, pp. 18-19
 |
Zie de categorie Clefs (music) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |