Oosterkerk (Amsterdam)

De Oosterkerk werd gebouwd als Nederlands-hervormde kerk in de periode 1669-1671 naar een ontwerp van architect Adriaan Dortsman met medewerking van Daniël Stalpaert.

"De Oosterkerk te Amsterdam is de monumentaalste van Stalpaerts kerken. Het was een opdracht van de stad in het kader van de vergroting in 1663. Daar waren in de diverse vier nieuwe kerken voorzien, waarvan alleen de Oosterkerk en de voorlopige Amstelkerk tot stand zijn gekomen. Uit het resolutieboek van de Thesaurieren is bekend dat op 4 juli 1669 het ontwerp van daniël Stalpaert is goedgekeurd. (Voetnoot: G.D.Blom De Oosterkerk te Amsterdam, Amsterdam 1922). De opzet is gelijk aan de Oudshoornsekerk in Alphen aan den Rijn, een kruiskerk met lagere hoekvlakken en een aanbouw als ingangsportaal. De ballustrade daarop is echter niet in overeenstemming met de stijl van Stalpaert, die daar gewoonlijk een fronton plaatst. Zij sluit meer aan bij de stijl van Adriaen Dortsman, die op 6 juni 1672 in het rekeningenboek van de kerk genoemd wordt als ontvanger van fl. 500,- "Op rek. darchitecture". (Voetnoot: GAA, boeck van ontvang en uitgaaf 1669 - 1723, f. 7r.).het veelvuldig gebruik van natuursteen is kenmerkend voor hem; we vinden het onder andere in gevels van zijn huizen Herengracht 436, 446 en Keizersgracht 672 - 674. Zijn stijl is wat dynamischer dan dat van Stalpaert die altijd beheerst en ingetogen blijft. Misschien is de bouw van de kerk begonnen door Stalpaert en later overgenomen door Dortsman die het ontwerp naar eigen inzicht heeft gewijzigd. Op 4 oktober 1671 werd de kerk in gebruik genomen. ( Voetnoot: Bij het onderzoek zijn twee anonieme achttiende -eeuwse tekeningen gevonden in de Universiteitsbibliotheek te Leiden. Eén geeft de kapconstructie weer, de ander de voorgevel). Bron: Prof. Ir. J.J. Terwen "De kerk te Oudshoorn" (Alphen aan den Rijn, Vis-druk 1980) p 42. (ISBN 90 6471 065 1)

In 1659 had de vroedschap van Amsterdam besloten om twee kerken te bouwen, de Oosterkerk en de Eilandskerk. Beide houten gebouwen zouden in de toekomst door stenen kerken worden vervangen. De oude Oosterkerk is later vervangen door een stenen kerk, echter niet op de oorspronkelijke plaats op het Rapenburg maar op Wittenburg.

In januari 1942 werd op een christelijke school in Arnhem een NSB-leraar geschorst, waarna de Duitsers twee bestuursleden arresteerden. Dominee Jacobus Overduin in de Oosterkerk besloot voor deze arrestanten te bidden. Er zaten twee SD-agenten in de kerk, die hem na de dienst lieten arresteren. Hij werd via kamp Amersfoort naar Dachau afgevoerd. Hij overleefde de oorlog.

De kerk werd in 1963 wegens bouwvalligheid gesloten. In 1969 kwam de Oosterkerk in bezit van de gemeente Amsterdam en werd de kerk grotendeels in historische staat hersteld. Vóór de restauratie had de gemeente overigens plannen om de kerk te slopen als onderdeel van het grootschalige stadsvernieuwingsproject. Door optreden van de buurtbewoners is dat uiteindelijk niet gebeurd.

Van 1985 tot 2012 werd de kerk gebruikt door instellingen op sociaal en maatschappelijk gebied. Nu die instellingen in buurthuis 'De Witte Boei' gevestigd zijn, wordt de Oosterkerk voornamelijk gebruikt als concertzaal, kantoorruimte, expositieruimte en voor bijeenkomsten. De Stichting Oosterkerk organiseert er onder andere laagdrempelige, gratis toegankelijke concerten.

Sinds begin 2007 wordt een discussie gevoerd over het toekomstig bestemming van de Oosterkerk. De Gemeente Amsterdam, eigenaar van het gebouw, overweegt de Oosterkerk samen met ander gemeentelijk vastgoed te verkopen. De wensen van buurtbewoners voor een toekomstige bestemming zijn divers. Over het algemeen wordt er gehoopt dat het gebouw zijn buurtfunctie blijft houden.