Nieuwesluis (Wieringermeer)

Het Joodse Werkdorp Nieuwesluis was een in de jaren 1930 gesticht Nederlands opleidingscentrum in de Wieringermeerpolder, nabij Slootdorp en tegenover het dorp Nieuwesluis in de naastgelegen polder Wieringerwaard. Hier kregen uit Duitsland en Oostenrijk gevluchte (jonge) Joden een agrarische vakopleiding, die ze in staat zou moeten stellen zich te vestigen in Palestina. Daarnaast vestigden zich ook velen in de Verenigde Staten of in Zuid-Amerika.

Joodse Werkdorp Nieuwesluis
Het voormalige gemeenschapsgebouw in 2010.
Locatie
Coördinaten	52° 50′ NB, 4° 54′ OL
Status en tijdlijn
Oorspr. functie	agrarische opleidingscentrum
Erkenning
Monumentnummer	516084
Portaal    Civiele techniek en bouwkunde

Plaquette ter herinnering aan het werkdorp.

Het dorp werd in 1934 geopend, en werd beheerd door de Stichting Joodse Arbeid. Het kon zo'n 300 bewoners huisvesten, die een korte (tweejarige) opleiding zouden volgen. Ten noorden van de Nieuwersluizerweg lag het gemeenschapsgebouw met daaromheen de woonbarakken, en ten zuiden lag de Oostwaardhoeve, de 'boerderij'. In totaal hebben 750 tot 900 jongeren hier verbleven. In 1939 maakte de fotograaf Roman Vishniac een fotoserie over het leven in het werkdorp. Na de Duitse inval en bezetting in Nederland werd in maart 1941 het dorp ontruimd, op zo'n 60 achterblijvers na. De rest werd naar Amsterdam gestuurd. In juni van dat jaar kregen zij bericht dat ze mochten terugkeren naar het werkdorp. In werkelijkheid werden degenen die niet meteen onderdoken, direct naar Kamp Schoorl overgebracht, en uiteindelijk naar concentratiekamp Mauthausen, waar de meesten van hen zijn omgekomen. Uiteindelijk zijn van de laatste groep bewoners (ca. 300) er 181 omgekomen. Zowel bij de ontruiming als bij het later ophalen van de 'werkdorpers' uit Amsterdam was de SS'er Klaus Barbie betrokken, de latere 'slachter van Lyon'.

Na de oorlog kwam het voormalige werkdorp als 'Oostwaardhoeve' in gebruik als proefboerderij bij het Instituut voor Landbouwtechniek en Rationalisatie (ILR). De woonbarakken werden gesloopt, maar het voormalige gemeenschapsgebouw en de Oostwaardhoeve bleven bewaard. In 1988 verhuisde de Amsterdamse galerie Art & Project naar het gemeenschapshuis (tot 2001). Bij het gebouw bevindt zich sinds 1989 een monument met plaquette ter herinnering aan het Joodse werkdorp. Het gemeenschapsgebouw is sinds 2002 een rijksmonument.

Er zijn plannen voor herbestemming, nu de Oostwaardhoeve niet meer in gebruik is als proefboerderij bij Wageningen University & Research centre. Hieronder zijn plannen voor een kunst- en educatiecentrum, en een doorstart als agrarisch onderzoekscentrum, maar concrete besluitvorming laat nog op zich wachten. Een eerder plan om hier arbeidsmigranten onder te brengen, werd door de gemeenteraad geblokkeerd. In 2013 bevond zich van 26 april tot en met 16 juni in het gemeenschapsgebouw een tentoonstelling met werken van hedendaagse kunstenaars rond de troonwisseling van 2013. Ook in september 2011 werd een tentoonstelling van ongeveer een maand lang in het museum gehouden.